04. Danh nhân văn hóa Trịnh Hoài Đức – tác giả “Gia định thành thông chí” – Đồng Nai – Đất nước – Con người
Trịnh Hoài Đức sinh năm 1765 (Ất Dậu). Ông còn có tên là An, tự Chỉ
Sơn, hiệu là Cấn Trai. Tổ tiên ông là người Phúc Kiến, Trung Hoa đã sang cư ngụ
ở Việt Nam.
Thân sinh Trịnh Hoài Đức là Trịnh Khánh, mẹ là người Việt. Trịnh Hoài Đức mồ
côi cha từ khi 10 tuổi, mẹ ông từ Qui Nhơn dời nhà đến vùng Phiên Trấn lập
nghiệp. Tại đây, Trịnh Hoài Đức được thụ giáo thầy Võ Tường Toản – một nhà nho
thuần hậu, đạo cao đức trọng nổi tiếng thời bấy giờ. Ba người học trò của thầy
Võ Trường Toản là Lê Nhân Định, Ngô Nhơn Tịnh, Trịnh Hoài Đức đỗ đạt khoa thi
của nhà Nguyễn. Trịnh Hoài Đức được bổ nhiệm và lần lượt giữ nhiều chức vụ
trong bộ máy của nhà nước đương thời. Con đường thăng tiến của Trịnh Hoài Đức
một mặt thể hiện sự sủng ái các triều vua, tín nhiệm của triều đình đồng thời
nói lên tài năng và nhân cách của Ông trong thời bấy giờ.
Trịnh Hoài Đức sau 40 năm
làm quan được xem như bậc khai quốc công thần, là một trong những trụ cột triều
đình nhưng sống thanh bạch. Mùa xuân năm 1825, sau một thời gian lâm bệnh,
Trịnh Hoài Đức mất, thọ 61 tuổi. Linh
cữu Trịnh Hoài Đức được đưa về làng Bình
Trước, Biên Hòa theo ý nguyện lúc ông còn sống. Trên bước đường công danh,
Trịnh Hoài Đức đã lên gần tuyệt đỉnh. Ông là một con người tài đức vẹn toàn,
được vua tin yêu, quân thần ngưỡng vọng. Dù ở chức quan cao cực phẩm nhưng
Trịnh Hoài Đức vẫn sống giản dị, thanh cao, chỉ biết quên mình lo việc ích
nước, lợi dân.
Về phương diện văn hóa,
Trịnh Hoài Đức là nhà thơ, nhà viết sử lỗi lạc hàng đầu của thời Nguyễn trung
hưng. Trịnh Hoài Đức để lại cho hậu thế một kho tàng trước tác đồ sộ gồm thơ
văn và các công trình nghiên cứu như: Lịch Đài kỷ nguyên, Khương tế tục, Gia
Định thành thông chí, Gia Định Tam gia thi tập, Cấn trai thi tập, Bắc sứ thi
tập. Công trình khảo cứu “Gia Định thành thông chí “ là bộ địa lý
học – lịch sử giá trị trong kho tàng thư tịch cổ của nước ta. Bộ sách này ghi
lại đầy đủ nhất, toàn diện nhất diện mạo xứ Đồng Nai – Gia Định trong thời kỳ
khai phá, lập nghiệp của cư dân Việt.
Những thế hệ con dân xứ Biên
Hòa luôn biết ơn và tự hào về Trịnh Hoài Đức, một tài năng lớn, một nhân cách
lớn, danh nhân văn hóa đã góp phần đặt nền móng cho một vùng Hào khí Đồng Nai –
Văn hóa Đồng Nai. Trịnh Hoài Đức được phối thờ trong Văn miếu Trấn Biên, tên
tuổi ông được đặt tên cho con đường trung tâm thành phố Biên Hoà (ngang qua khu
lăng mộ và hồ nước công viên Biên Hùng), gắn với những tên trường trên đất Đồng
Nai như một minh chứng của tình người Biên Hoà – Đồng Nai đối với bậc tiền nhân
đức độ, tài năng.