Vua Lý Huệ Tông ra sức bảo vệ vợ, cuối cùng vẫn nhận kết đắng
Sử chép, lý vua Lý Huệ Tông còn là thái tử, bởi sự náo loạn ở kinh thành do Quách Bốc cầm đầu (năm 1209) mà ông và mẹ là Đàm Nguyên phi phải chạy đến Hải Ấp (Thái Bình), nương nhờ nhà họ Lý.
Trong thời gian sinh sống tại đây, ông thấy con gái Trần Lý là Trần Thị Dung có nhan sắc nên đã hỏi lấy làm vợ. Sau đó phong Trần Lý làm Minh Tự, em vợ Trần Lý là Tô Trung Từ làm Điện tiền chỉ huy sứ. Gia đình họ Trần bắt đầu có quyền lực từ đây. Vào năm đó, Thái tử Sảm mới 15 tuổi.
Đến tháng 10 năm Trị Bình Long ứng thứ sáu, vua Lý Cao Tông băng hà. Hoàng tử Sảm lên ngôi, bấy giờ 16 tuổi. Nhà vua nhanh chóng sai quân đi đón bà Trần Thị Dung về triều.
Gia đình họ Trần khi đó lấy cớ giặc giã chưa yên nên chưa cho đón. Sau nhiều lần bị ngăn trở, cuối cùng, Trần Thị Dung cũng đến được với Lý Huệ Tông, được phong lên bậc Nguyên phi. Song cũng kể từ đó, bà luôn bị Đàm Thái hậu coi như “cái gai trong mắt”.
Tượng thờ vua Lý Huệ Tông
Nguyên nhân của sự việc này được cho là do người anh của bà là Trần Tự Khánh năm 1211 nhân thấy kinh thành bỏ trống đã đem quân chiếm luôn Thăng Long. Các tướng cát cứ ở Hồng châu là Đoàn Thượng Và Đoàn Văn Lôi nói vu Trần Tự Khánh với vua Huệ Tông rằng: “Trần Tự Khánh đem binh về kinh sư là muốn mưu đồ việc phế lập”.
Huệ Tông khi ấy tin là thật, nổi giận, bèn hạ chiếu cho các đạo binh đánh Trần Tự Khánh. Sau đó giáng Nguyên phi Trần Thị Dung xuống làm Ngự nữ. Huệ Tông cùng với Đàm Thái hậu và một số cận thần ngầm mưu diệt họ Trần. Nhưng thế lực của họ lúc đó quá mạnh, không lực lượng nào đủ sức chống trả.
Đến năm 1214, triều đình cử tướng của Đoàn Thượng là Đoàn Cấm và Vũ Hốt đi đánh Tự Khánh. Nhưng bị bộ tướng của Tự Khánh là Nguyễn Nộn đánh bại. Huệ Tông liền bỏ chạy lên Lạng Sơn, khi đi vua mang theo Đàm Thái hậu và không bỏ sót Ngự nữ Trần Thị Dung. Điều này đủ để thấy, vua quyến luyến người vợ này đến mức độ nào. Đến đầu năm 1216, Lý Huệ Tông trở lại kinh thành, lập Trần Thị Dung làm Thuận Trinh phu nhân.
Đến cuối năm, bà được phong làm Hoàng hậu. Dù được vua tin yêu nhưng bà vẫn không thoát khỏi sự giám sát gay gắt từ phía Đàm Thái hậu. Thái hậu giận lắm, thường chỉ mặt bà mà mắng là đồ phản trắc, làm tay trong, là bè đảng của giặc.
Tranh minh họa bà Trần Thị Dung
Thái hậu nằng nặc đòi vua Huệ Tông đuổi bà đi. Ép không được, Thái hậu bỏ độc vào đồ ăn thức uống của Thị Dung. Vua Lý Huệ Tông biết chuyện, thương vợ nhưng cũng không dám ra mặt bênh vực mà chỉ tìm cách âm thầm ngăn chặn. Mỗi bữa ăn, vua đều gọi bà Trần Thị Dung đến ăn cùng, chia đôi suất ăn của mình và không lúc nào để bà ăn một mình.
Nhưng Đàm Thái hậu vẫn nung nấu ý định giết chết Trần Thị Dung Hoàng hậu cho đến cuối cùng. Sử chép, một lần họ, Thái hậu họ Đàm sai người đem chén thuốc độc đến bắt Trần Thị Dung phải uống. Vua biết chuyện, đích thân đến ngăn lại, rồi cùng bà đang đêm lẻn trốn đi, nương nhờ thế lực Trần Tự Khánh.
Từ đó, cuộc sống của bà hoàng Trần Thị Dung coi như tạm ổn. Bà sinh được hai công chúa là Thuận Thiên và Chiêu Thánh. Rồi dần dần, quyền lực triều chính rơi vào tay ngoại thích – họ Trần. Con cháu họ Trần cũng thừa cơ lọt vào sâu trong triều đình, cung cấm, nắm giữ quyền lực trọng yếu. Trần Tự Khánh làm Phụ chính thái uý, Trần Thừa làm Nội thị phán thủ.
Nhưng đến năm sau, vua Huệ Tông phát điên, suốt ngày múa hát không nghỉ, chính sự bèn giao phó cho Trần Tự Khánh. Năm 1223, Trần Tự Khánh chết, quyền lực rơi vào tay em họ của ông là Trần Thủ Độ, còn Trần Thừa được phong là Phụ quốc Thái úy.
Năm 1224, bệnh vua càng nặng, Trần Thủ Độ được phong làm Điện tiền chỉ huy sứ. Đến tháng 10, dưới sức ép của Trần Thủ Độ, Lý Huệ Tông chính thức nhường ngôi cho con thứ 2 là Lý Chiêu Hoàng, khi đó mới 8 tuổi.
Lúc này, Trần Thủ Độ mới cùng Trần Thị Dung âm mưu đưa con của Trần Thừa là Trần Cảnh vào cung lấy Lý Chiêu Hoàng. Rồi sau đó, “đạo diễn” ra vở kịch Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh vào năm tháng 10/1225, khởi đầu triều đại nhà Trần.
Khi Lý Huệ Tông phải nhường ngôi cho con gái rồi đi tu ở chùa Bút Tháp. Đàm Thái hậu cũng vào chùa theo con. Huệ Tông bị Trần Thủ Độ ép tự tử. Còn số phận của Đàm Thái hậu, sử sách không ghi lại.
Còn bà Trần Thị Dung, sau khi Lý Huệ Tông băng hà, tái hôn với Trần Thủ Độ, được phong làm Thiên Cực công chúa. Vì điều này mà nhiều người chê trách bà là kẻ phụ bạc tình nghĩa với Huệ Tông. Song cũng có những người hết mực bảo vệ bà vì nghĩa lớn, khi đó, nhà Lý đã hoàn toàn mục ruỗng.
Cho nên, Sử thần Ngô Sĩ Liên đánh giá; công của bà giúp nhà Trần trong việc nội trị thì nhiều, mà phần báo đáp nhà Lý thì không được bằng.
Xem thêm: Chuyện về “hoàng hậu 2 triều” Dương Vân Nga: 10 thế kỷ bị nhục mạ, đến tượng thờ cũng ăn đòn