Tieu Su Ca Si – Tieu Su Nghe Si
Bà tên thật là Dương Thị Lệ Thủy, về sau đổi thành Trần Thị Lệ Thủy, sinh ngày 20 tháng 5 năm 1948 trong một gia đình nông dân nghèo tại làng Đông Thành, huyện Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long. Gia đình bà có 8 chị em, trong đó, bà là chị cả.
Do cuộc sống khó khăn, từ nhỏ, bà đã theo gia đình lên Sài Gòn để mưu sinh. Năm 10 tuổi, nghệ sĩ nghiệp dư là Tư Long làm ở ban văn nghệ xóm bên tình cờ nghe bà ca vọng cổ, đã mời bà tham gia và gửi theo học ca cổ với thầy Năm Truyền làm thợ hớt tóc ở Khánh Hội. Sau đó, Lệ Thủy được gửi sang học bài bản cải lương 3 Nam, 6 Bắc với nhạc sĩ Tám Đen. Lúc đó, các em của Lệ Thủy liên tục đau ốm, gia đình nợ nần tứ phía. Không tiếp tục đến trường được do không có khai sinh, Lệ Thủy đã phải làm việc sớm để phụ giúp gia đình và quyết, Lệ Thủy đã phải làm việc sớm để phụ giúp gia đình và quyết định xin đi theo làm việc ở gánh Trâm Vàng (Biên Hòa, Đồng Nai) để đỡ gánh nặng cho ba má.
Với bài ca cổ Cô gái bán đèn hoa giấy, đầu tiên qua việc ngâm thơ hậu trường, đóng những vai kép con trên sân khấu. 13 tuổi, Lệ Thủy thế vai kép con trên đoàn Trâm Vàng. 14 tuổi, Lệ Thủy đóng các vai đào nhì. Một thời gian sau, Lệ Thủy rời Trâm Vàng để về Công ty Kim Chung của ông bầu Trần Viết Long, một đại bang có 7 đoàn hát. Tại sân khấu này, Lệ Thủy đã được soạn giả Ngọc Văn nhận làm con nuôi, ông viết nhiều kịch bản đưa Lệ Thủy vào đóng từ vai phụ cho đến vai chính [1].
Sau những bước đi đầu tiên tạo được ấn tượng, ông bầu Trần Viết Long lập đoàn Kim Chung 3. Lệ Thủy chuyển sang đây diễn chung với nghệ sĩ Thanh Hải trong vở “Bẽ bàng duyên mới” của soạn giả Ngọc Văn. Tên tuổi của Lệ Thủy bắt đầu nổi lên, trở thành cô đào chính sáng giá lúc vừa tròn 15 tuổi.
Sau đó, Lệ Thủy hát ở đoàn Kim Chung 5, tại đây Lệ Thủy đóng cặp với Minh Phụng tạo thành cặp đào – kép ăn ý, được báo chí thời đó phong tặng là cặp “Bão biển” vì mang lại doanh thu cao cho đoàn qua các vở Xin một lần yêu nhau, Đêm lạnh chùa hoang, Kiếp nào có yêu nhau,…
Năm 1975, Lệ Thủy gắn bó với Đoàn văn công Thành phố Hồ Chí Minh qua các vở diễn Cây sầu riêng trổ bông, Tiếng sóng Rạch Gầm, Khi bình minh trở lại…
Tháng 2 năm 1984, Lệ Thủy được vinh dự tham gia Đoàn nghệ sĩ lưu diễn Tây Âu cùng với nghệ sĩ Bạch Tuyết, Diệp Lang, Ngọc Giàu, Minh Vương,… với các vở diễn Đời cô Lựu, Câu thơ yên ngựa,… Báo chí thời đó gọi là “đem chuông đi đánh xứ người” đầu tiên sau sự kiện 30 tháng 4 năm 1975. Sau chuyến đi, các nghệ sĩ trong đoàn đã hợp lại và thành lập Đoàn nghệ thuật 2-84. Vở Tô Ánh Nguyệt và Đời cô Lựu là hai vở tuồng khai trương cho đoàn 2-84. Ở sân khấu này, Lệ Thủy đã diễn vở tuồng Tô Ánh Nguyệt, Áo cưới trước cổng chùa, Trắng hoa mai, Kiếp chồng chung, Lôi vũ,…
Những năm đầu 1990, Lệ Thủy chủ yếu hoạt động ở lĩnh vực video cải lương. Một số vở cải lương từng gắn với tên tuổi nghệ sĩ Lệ Thủy khi hát ở đoàn Kim Chung 5 trước năm 1975 cũng được quay video như Đêm lạnh chùa hoang, Tây Thi, Máu nhuộm sân chùa, Kiếp nào có yêu nhau, Băng Tuyền nữ chúa,…. Sau thập niên 1990, nghệ sĩ Lệ Thủy đi lưu diễn thường xuyên ở các tỉnh miền Tây, các vùng sâu, đem tiếng hát của mình gần hơn với khán giả nông thôn.
Sân khấu cải lương ngày càng gặp nhiều khó khăn. Bà cùng Diệp Lang và Minh Vương thành lập chương trình Những dấu ấn không phai trực thuộc Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang quy tụ các nghệ sĩ tham gia biểu diễn các vở tuồng kinh điển ngày xưa. Các vở diễn của chương trình như Giấc mộng đêm xuân, Tình mẫu tử, Một ngày làm vua, Đêm giao thừa,… Năm 2008, chương trình được hoạt động với tên gọi là nhóm xã hội hóa “Sân khấu vàng” trực thuộc Nhà hát Trần Hữu Trang nhằm tập hợp các nghệ sĩ tham gia biểu diễn đồng thời doanh thu từ chương trình dành vào cho hoạt động xây tặng nhà tình thương. Đến nay, “Sân khấu vàng” do Lệ Thủy và Minh Vương thành lập đã dựng các vở diễn như Sông dài, Lá sầu riêng, Một ông hai bà, Đêm lạnh chùa hoang,… và đã trao tặng hơn 30 căn nhà tình thương cho các gia đình khó khăn.
Hiện tại, Lệ Thủy vẫn cộng tác thường xuyên với Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang trong các chương trình biểu diễn phục vụ công chúng và tham gia đi show ở các tỉnh thành.
Các nam nữ nghệ sĩ mà Lệ Thủy đã hát, diễn chung: Minh Vương, Minh Phụng, Út Bạch Lan, Thanh Tuấn, Bạch Tuyết, Phượng Liên, Thanh Sang, Bảo Quốc, Thanh Ngân, Phượng Hằng, Trọng Hữu, Minh Cảnh, Tấn Tài, Huyền Trang, Phi Nhung, Diệp Lang, Thanh Kim Huệ, Ngọc Giàu, Trọng Phúc, Mỹ Châu,…
Bà được đánh giá là cô đào sáng giá của sân khấu cải lương và không hề kén chọn người đóng chung, đóng với ai, bà cũng rất hợp như: Minh Vương, Minh Phụng, Tấn Tài, Thanh Sang, Minh Cảnh,… đến những cô đào như: Bạch Tuyết, Ngọc Giàu, Phượng Liên, Mỹ Châu, Út Bạch Lan,…
Giọng ca
Bà có giọng thổ pha kim hiếm có và cách ca rất chân phương, nhẹ nhàng. Nhờ đó, mà những bài hát Lệ Thủy đều gây ấn tượng mạnh với khán giả. Đã 70 rồi, mà giọng ca của bà vẫn còn vang vọng khắp nơi và vẫn còn khiến khán giả “đứng ngồi không yên”. Tóm lại, đó là giọng ca tuyệt vời, “độc nhất vô nhị”.
Danh hiệu, giải thưởng
Giải Thanh Tâm (năm 1964) cùng với Thanh Sang, Lệ Thủy cũng là nữ nghệ sĩ trẻ thứ nhì đoạt giải này sau 10 lần tổ chức. Ngọc Giàu là nghệ sĩ đoạt giải Thanh Tâm trẻ tuổi nhất, lúc 15 tuổi
Giải Kim Khánh (1974)
Giải A1 Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc (1980).
Nghệ sĩ được yêu thích nhất năm 1989, hạng nhất với 4565 phiếu bầu chọn của độc giả báo Sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức.
Danh ca vọng cổ được yêu thích nhất năm 1990, hạng 2 (sau Minh Vương) do báo Sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức.
Nghệ sĩ được yêu thích nhất năm 1990, hạng 4 với 2664 phiếu bầu chọn của độc giả báo Sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức.
Giải Đôi nam – nữ diễn viên cải lương được yêu thích nhất năm 1992 (cùng Minh Vương), với 7993 phiếu bầu chọn do báo Sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức.
Nghệ sĩ đóng Video cải lương được yêu thích nhất năm 1992, hạng nhì trong top 10 (xếp sau Vũ Linh) với 4286 phiếu bầu chọn của đọc giả báo Sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức.
Danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú đợt 3 năm 1993.
Kỷ lục Guinness Việt Nam 2008 cho Đôi bạn diễn lâu năm và ưng ý nhất (cùng Minh Vương).
Giải Mai vàng cho hạng mục Nữ diễn viên cải lương được yêu thích nhất do báo Người lao động tổ chức năm 2008 và 2009
Danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân đợt 7 năm 2012[2].
Giải thưởng truyền hình HTV Awards 2013 cho Nữ nghệ sĩ cải lương được yêu thích nhất.
Gia đình
Năm 1973, Lệ Thủy lập gia đình với một cử nhân kinh tế và đến nay đã có ba con. Người con trai thứ hai của bà sau khi tốt nghiệp đại học ở Úc đã về Việt Nam làm ca sĩ với nghệ danh Dương Đình Trí. Năm 2009, Dương Đình Trí tổ chức liveshow Bước chân hai thế hệ nhân dịp sinh nhật lần thứ 61 của mẹ mình.
Nhận xét
Soạn giả Viễn Châu nhận xét: “Lệ Thủy có một giọng ca hiếm hoi trong làng cổ nhạc, với chất giọng kim pha thổ, đã từng được báo giới Sài Gòn trước đây phong tặng là giọng ca chuông ngân”.[3] Năm 1964, khi soạn giả Viễn Châu kết hợp tân nhạc và cổ nhạc để tạo nên bản tân cổ giao duyên, ông đã chọn giọng ca Lệ Thủy thể hiện cho thử nghiệm này với bài hát Chàng là ai.
Diệp Lang nhận xét Lệ Thủy là “cô đào ngoại hạng” của sân khấu cải lương.
Một số tác phẩm tân cổ nổi danh
Áo mới Cà Mau (Tân nhạc: Thanh Sơn; cổ nhạc: Viễn Châu)
Bạch Thu Hà (Tác giả: Viễn Châu)
Bánh bông lan (Tác giả: Quế Chi – Viết Chung)
Bìm bịp kêu
Bông bí vàng (Nhạc: Bắc Sơn; lời vọng cổ: Dương Đình Trí)
Bức tranh hòa bình (Tân nhạc: Phạm Thế Mỹ; cổ nhạc: Loan Thảo)
Cánh thiệp đầu xuân (Nhạc: Lê Dinh – Minh Kỳ; lời vọng cổ: Hoàng Song Việt)
Cau Hà Châu têm trầu Xuân Mỹ
Cha ơi (Sáng tác: Dương Đình Trí)
Chàng là ai? (Tác giả: Viễn Châu)
Chiều lên bản Thượng
Chuyến tàu hoàng hôn (Nhạc: Hoài Linh – Minh Kỳ; lời vọng cổ: Loan Thảo)
Chuyện tình nàng Buram
Chuyến xe cuối tuần (Tác giả: Viễn Sơn)
Cô bán đèn hoa giấy (Tác giả: Quy Sắc)
Cô gái bán sầu riêng (Tác giả: Viễn Châu)
Cô gái Đồ Long
Cô hàng chè tươi
Con gái của mẹ (Tân nhạc: Giao Tiên; cổ nhạc: Loan Thảo)
Cơn mê tình ái
Còn tìm đâu nữa
Còn tìm đâu nữa
Đêm trao kỷ niệm
Dòng sông quê em (Tân nhạc: Trương Quang Lục; cổ nhạc: Huyền Nhung)
Đường về hai thôn
Duyên quê
Duyên tình
Em bé đá
Em bé đánh giày (Tác giả: Thu An)
Em thương người nghệ sĩ
Ga chiều
Gặp lại cố nhân
Giấc ngủ đầu nôi
Hái hoa
Hành trình trên đất phù sa (Tân nhạc: Thanh Sơn; lời vọng cổ: Dương Đình Trí)
Hát về sông Bé
Hoa trinh nữ
Hương cau quê ngoại
Khổ tâm
Lá sầu riêng (Nhạc: Hoàng Cầm – Nguyễn Chi; lời vọng cổ: Viễn Châu)
Lá trầu xanh (Tác giả: Viễn Châu)
Lan và Điệp (Sáng tác: Viễn Châu)
Lương Sơn Bá – Chúc Anh Đài
Lý chim quyên (Sáng tác: Loan Thảo)
Lý ngựa ô (Sáng tác: Loan Thảo)
Mất nhau rồi
Mẹ tôi (Tân nhạc: Nhị Hà; cổ nhạc: Đình Trí)
Mơ hoa (Nhạc: Hoàng Giác; lời vọng cổ: NSƯT Xuân Hỷ)
Mưa trên phố Huế
Nấu bánh đêm xuân (Sáng tác: Quy Sắc)
Ngày em về thăm quê tôi
Ngợi ca quê hương em (Nhạc: Thanh Sơn; lời vọng cổ: Đình Trí)
Nhất kiếm bá vương
Quê hương (Thơ: Đỗ Trung Quân; nhạc: Giáp Văn Thạch; lời vọng cổ: Phan Văn Thanh)
Sương lạnh chiều đông (Tân nhạc: Mạnh Phát; cổ nhạc: Loan Thảo)
Tấm ảnh không hồn
Thành phố buồn
Thương hoài ngàn năm (Sáng tác: Dương Đình Trí)
Thương màu áo lam (Tân nhạc: Vũ Ngọc Toản; cổ nhạc: Bạch Tuyết)
Thương nhau lý tơ hồng (Nhạc: Trương Quang Tuấn; lời vọng cổ: Viễn Châu)
Tiền và lá
Tình ca quê hương (Nhạc: Việt Lang; lời vọng cổ: Bạch Tuyết)
Tình đẹp mùa chôm chôm
Tình xuân (Tác giả: Hoàng Song Việt)
Trái tim Đồ Chiểu
Trăng tàn trên hè phố
Trên dòng sông Hậu
Ước nguyện đầu xuân
Về chung một mái nhà (Nhạc: Xuân Tiên – Y Vân; lời vọng cổ: Nguyễn Thiên Đặng)
Xe hoa cách biệt
Xin gọi nhau là cố nhân
Xuân đẹp làm sao (Tân nhạc: Thanh Sơn; cổ nhạc: Dương Đình Trí)
…
Ngoài ra, còn có các bài tân nhạc như
Miền Tây quê tôi (Cao Minh Thu)
Nỗi buồn mẹ tôi (Nhạc: Minh Vy)
Hồn quê
Thương lắm quê tôi
Tết miền Tây (Nhạc: Cao Minh Thu)
Các vai diễn
Bà có rất nhiều vai diễn để đời như: Hồ Bảo Xuyên (Đêm lạnh chùa hoang), Hạnh (Cây sầu riêng trổ bông); Nguyệt (Tô Ánh Nguyệt); Kim Anh (Đời cô Lựu); Thiên Kiều (Trắng hoa mai); Xuân Tự (Áo cưới trước cổng chùa), Hồ Như Thủy (Xin một lần yêu nhau),…
Áo cưới trước cổng chùa (vai Xuân Tự)
Cây sầu riêng trổ bông (vai Hạnh)
Cô gái Đồ Long (vai Chu Chỉ Nhược)
Dạ Xoa hoàng hậu (vai Chung Vô Diệm)
Đêm lạnh chùa hoang (vai Hồ Bảo Xuyên)
Dốc sương mù (vai Xuyên Đảo Phương Tử)
Đời cô Lựu (vai Kim Anh)
Đừng hẹn mưa ngâu (vai Hương)
Hàn Mặc Tử (vai Mai Đình)
Hoa Mộc Lan tùng chinh (vai Hoa Mộc Lan)
Khi rừng mới sang thu (vai Mai Phượng Cô)
Kiếp chồng chung (vai Hương)
Kiếp nào có yêu nhau (vai Quế Minh)
Lá sầu riêng (vai Diệu)
Lá trầu xanh (vai Thắm)
Lan và Điệp (vai Lan)
Lôi vũ (vai Lỗ Tứ Phượng)
Máu nhuộm sân chùa (vai Bạch Thiên Nga)
Mưa rừng (vai K’Lai)
Mùa xuân ngủ trong đêm (vai Bạch Thiên Hương)
Người phu khiêng kiệu cưới (vai Mai Thủy Ly)
Người tình trên chiến trận (vai A Khắc Thiên Kiều)
Nửa đời hương phấn (vai Diệu)
Quán khuya sầu viễn khách (vai Cam Thúy Nguyệt)
Tái sanh duyên (vai Mạnh Lệ Quân)
Tây Thi gái nước Việt (vai Tây Thi)
Tiếng trống Mê Linh (vai Trưng Nhị)
Tiêu Anh Phụng (vai Công chúa)
Tô Ánh Nguyệt (vai Nguyệt)
Trắng hoa mai (vai Thiên Kiều)
Vị đắng lá sầu đâu (vai Huệ)
Source: Nguyễn Phương, RFA
Tên Bài Báo về Lệ ThủyNgày Đăng Mẹ Con Lệ Thủy Hát Về Miền Tây 03 Tháng 11, 2015 NSND Lệ Thủy Tân Niên Hội Ngộ Kim Chung 21 Tháng 02, 2015 NSND Lệ Thủy, Ca Sĩ Dương Đình Trí & Tâm Từ Lan Tỏa… 13 Tháng 08, 2014 Con Trai NSND Lệ Thủy Không Bị Mẹ Ép Lấy Vợ 12 Tháng 10, 2013 Tiếc Nuối Với Live Show Cuối Của Lệ Thủy 02 Tháng 04, 2012 Live Show Cuối Cùng Của NSƯT Lệ Thủy – Hát Từ Tối Đến Sáng, Khán Giả Vẫn Đông! 01 Tháng 04, 2012 Live Show Cuối Của NSƯT Lệ Thủy 28 Tháng 03, 2012