Bác sĩ Trương Hữu Khanh: một KOL bất đắc dĩ mùa đại dịch
KOL (key opinion leader), hiểu sát nghĩa là những nhân vật mà quan điểm (opinion) của họ có vai trò dẫn dắt (lead) quan trọng đối với số đông trên cộng đồng mạng. Tại Viêt Nam, KOL có thể là 1 nghệ sĩ nổi tiếng, hay 1 nhà báo, hoặc 1chuyên gia truyền thông hoặc nhà hoạt động xã hội, những người có hàng trăm ngàn người theo dõi các bài viết trên trang cá nhân. Họ được theo dõi, hâm mộ vì nội dung các bài viết chứa hàm lượng thông tin, kiến thức cao, hoặc một quan điểm về các vấn đề xã hội được nhiều người đồng tình, hoặc gây tranh cãi, hoặc có khi chỉ bởi họ là nghệ sĩ nổi tiếng. Chỉ cần 1 tấm hình đẹp, vài dòng status bâng quơ, trích dẫn là cũng đủ tạo nên tương tác khủng trên mạng xã hội.
Trong một rừng KOL đó bỗng chốc nổi lên 1 KOL khác lạ mùa đại dịch, một bác sĩ Trưởng Khoa Nhiễm, BV Nhi Đồng 1. Cái tên Trương Hữu Khanh thật ra chẳng hề xa lạ gì với cộng đồng mạng. Một bác sĩ với biệt danh “kẻ gàn dở” ấy vốn là một người thẳng tính, hay phản biện, đôi khi khôg được lòng cấp trên nhưng có mọt trái tim nhân hậu vô bờ bến với bệnh nhân.
Ông đóng cửa phòng khám tư để tư vấn trực tiếp trên facebook cá nhân, trở thành một nhân vật được nhiều người đặt biệt danh là là Hiệp sĩ facebook. Mái tóc xoăn đặc trưng, gương mặt lấm tấm mồ hôi đã trở nên quen thuộc với các ông bố bà mẹ có con nhỏ. Cứ đều đặn, bác sĩ Khanh lên FB để livetream không sót bữa nào. Mọi thắc mắc đều đươc trả lời một chắc thẳng thắn và có tâm.
Từ lúc đại dịch Covid bùng lên lần đầu tiên năm ngoái. Ông tiếp tục thường xuyên xuất hiện trên FB để livestream giải đáp về covid. Và đến khi dịch bùng nặng nề đợt 4 này, khi mà thông tin nhiễu loạn hơn, mọi thứ cấp bách hơn, thì những thông tin từ bác Khanh càng trở nên cực kỳ quý báu. Một status thường xuyên có hơn chục ngàn like, hàng ngàn comment và share, có thể nói fb Trương Hữu Khanh là một trong những fb hot nhất mùa dịch, không thua kém bất kỳ KOL nghệ sĩ nào.
Cách làm truyền thông không giống ai
Điều gì khiến FB bác sĩ Khanh trở nên hot? Không chỉ bởi nội dung mà là cách thức diễn đạt. Bạn sẽ không thường nghe thấy một bác sĩ nói chuyện kiểu như thế. Khi nghe đến bác sĩ, chúng ta thường hình dung một hình tượng phổ biến như thế nào? Đó là sự đạo mạo, đôi khi kiệm lời, từ tốn, cách sử dụng từ ngữ cẩn trọng và khéo kéo. Còn với Bs Khanh, ông gần như trái ngược hoàn toàn. Đầy bộc trực, thẳng thắn, hài hước, hay chêm từ lóng, ngôn ngữ theo trend, không ngại đụng chạm. Đó là thứ mà cư dân mạng cảm thấy rất thu hút. Mạng xã hội chính là một cái xã hội thu nhỏ nơi mà mọi ý kiến, phản ứng, thái độ để bộc lộ với tốc độ nhanh và lan truyền theo cấp số nhân. Nơi phơi bày trần trụi mọi ngóc ngách của xã hội. Nơi mà những phát ngôn xáo rỗng, thảo mai, “diễn”, giả tạo… sẽ thường xuyên bị chỉ trích ngay tức khắc bởi hàng tá người lạ mặt. Do đó không có gì lạ khi những facebooker thuộc KOL hàng khủng, người đời hay gọi là tổ ngàn lai (ám chỉ người viết status có trên 1 ngàn like) là những người thường có quan điểm thẳng thắn, mạnh mẽ và đôi khi lột tả những sự thật trần trụi. Thuốc đắng dã tật, sự thật mất lòng. Điều ông bà ta dạy chưa bao giờ sai dù trong bất kỳ hoàn cảnh xã hội nào. Bác sĩ Khanh có cách truyền thông, diễn đạt khác người không vì ông cố tính làm như thế, mà do bản chất con người thật của ông là vậy. Và đó chính là điều giúp ông thu hút người đọc.
Đại dịch bùng phát quá nhanh và quá nặng nề đợt 4 tại Việt nam, đặc biệt là ở TPHCM khiến cho công tác chống dịch không tránh khỏi những lúng túng ở khâu truyền thông chính thống. Điều đó càng tạo điều kiện để fakenews (tin giả) hoành hành vào tạo ra những hệ luỵ nghiêm trọng. Một cách đơn giản, khi người đọc không tìm thấy được thông tin nhất quán, nhanh nhạy, chính xác từ các cơ quan truyền thông chính thống, họ sẽ dễ rơi vào bẫy của fakenews. Covid là một vấn đề nghiêm trọng liên quan đến sức khoẻ, do đó nhu cầu về kiến thức y tế trong giai đoạn này là hết sức cấp bách. Khi có bệnh, đúng thật, người ta chỉ nghe bác sĩ. Và bác sĩ nào trước đến giờ thường xuyên livestream trên facebook? Không một ai khác nối tiếng bằng kẻ được gọi là “tưng tưng”, “gàn dở” nhưng có một tấm lòng nhân ái bao la đối với bệnh nhân – bác sĩ Trương Hữu Khanh
Trung bình mỗi ngày trang FB ông có 2-3 status cập nhật sát sao những chủ đề nóng, những lo lắng thường trực của người dân mùa covid. Hiểu tâm lý cộng đồng mạng đôi khi hấp tấp, lướt nhanh thông tin, ông thường có một câu rất đặc trưng ở đầu bài “đọc cho kỹ rồi không hỏi lại những gì trong bài nói rồi nhe”. Ấy thế mà vẫn luôn có người comment hỏi tới tấp, và như thường lệ, ông vẫn trả lời hầu như không sót một comment nào. Xen kẽ giữa những bài chia sẻ kiến thức covid, lâu lâu ông cũng làm dịu khi không khí nặng nề của đai dịch bằng những tấm hình lọ hoa, tán cây nhẹ nhàng, tươi mới.
Một ngày xử lý hơn 500 tin nhắn riêng, vậy mà khi nhận được 1 tin tích cực, nghe bệnh nhân khoẻ mạnh, thoát khỏi lưỡi hái tử thần Covid là ông chụp hình screenshot khoe ngay.
Nhiều khi viết bài xong vẫn bị “hỏi quài”, ông lại làm clip livestream cho rõ, rồi lại viết. Ông bộc lộ cảm xúc một cách hết sức tự nhiên, thường xuyên “mắng yêu” người đọc khi thấy họ không nghe lời. Thoải mái buông những lời cảm thán bằng ngôn ngữ hết sức đời thường càng làm người đọc cảm thấy gần gũi và gắn bó. Có người nhận xét “bác sĩ Khanh biết cách làm truyền thông” quá. Thật ra họ chưa hiểu ông. Ông chẳng cố tình làm gì cả. Đó chính là con người thật của ông bao năm qua. Trước đây là phụ huynh có con nhỏ biết đến ông nhiều hơn, con bây giờ Covid là mối hiểm hoạ chung nên đương nhiên ông sẽ “nổi tiếng” hơn. Bản chất của bác sĩ Khanh từ trước đến giờ vẫn luôn là “không giống ai”.
Fakenews, mạng xã hội và truyền thông chính thống
Fakenews là một phần của mạng xã hội. Nó là thứ mà chúng ta không thể xoá bỏ hoàn toàn bởi chúng được tạo ra từ chính chúng ta, những thành viên của mạng xã hội. Với mạng xã hội, Bất cứ ai cũng có thể trở thành người chia sẻ thông tin, một nhà báo nhân dân trong kỷ nguyên internet. Mỗi cá nhân với khả năng hiểu biết hạn chế và thiên kiến xác nhận (một khuynh hướng của con người ưa chuộng những thông tin nào xác nhận các niềm tin hoặc giả thuyết của chính họ) sẽ là chất xúc tác đẩy fakenews đi nhanh hơn. Hiện nay mạng xã hội lớn nhất thế giới Facebook vẫn liên tục đưa ra cam kết sử dụng thuật toán để hạn chế fakenews nhưng đó sẽ là một bài toán khó cần thời gian chứng minh hiệu quả. Cách tốt nhất để giảm bớt sự tiêu cực của fakenews chính là tăng cường sự xuất hiện của “true news”- tin thật. Những thông tin mà bác sĩ Khanh chia sẻ phần nào đó đóng vai truenews nhỏ nhoi trong một rừng faknews vô tận về covid. Ông liên tục đính chính các tin giả bằng giọng điệu mang mẽ, đanh thép nhưng không kém phần gần gũi. Đọc bài của ông, nhiều khi cảm gíac nhưng đang nghe một người cha dạy con hơn là một bác sĩ đang nói với bệnh nhân. Dẫu ông có căng thẳng, nóng nảy thì vẫn dễ dàng cảm nhận được “cái sự lành” và tấm lòng có tâm.
Thường công chúng sẽ dựa truyền thống chính thống để tìm kiếm truenews bởi bản chất mạng xã hội, như đã nói ở trên, thường là nơi ẩn chứa hiểm hoạ fakenews nhiều hơn. Tuy nhiên, truyền thông chính thống thường không gần gũi, nhanh nhạy như những tiếng nói trên mạng xã hội. Chính vì thế, những nhân vật có uy tín, chuyên môn như bác sĩ Khanh khi chọn mạng xã hội làm công cụ tất yếu sẽ tạo một hiệu qủa rất lớn cho người đọc. Một mình ông tất nhiên sẽ không thể ôm xuể nhu cầu của dân chúng trong thời đại dịch đầy hoảng loạn này. Mạng xã hội rất cần thêm những tiếng nói và “cách làm truyền thông” tương tự. Dẫu vậy, đây không phải là cách mà ai cũng muốn làm theo cũng được. Nó phải xuất phát từ cá tính riêng, từ chính con người thật của họ.
Quan sát và theo dõi kỹ các bài viết của bác sĩ Khanh từ đầu mùa dịch đến nay, sẽ thấy rất nhiều lần ông lên tiếng, đưa ra những giải pháp riêng từ rất sớm về các vấn đề như chống lây nhiễm khi xét nghiệm, điều trị F0 tại nhà, tiêm ngừa các loại vaccine…Và rất nhiều lần, khi báo chí phản ánh lại những sửa đổi trong các phòng chống dịch, người ta đã thấy ông nói đúng. Đôi khi người viết tự hỏi, tiếng nói của ông thật sự có được đội ngũ điều hành chống dịch lắng nghe? Cái tên Trương Hữu Khanh vốn đã quá nổi tiếng trong giới y khoa bởi sự bộc trực và phản biện với cấp trên.
Nhưng thiết nghĩ, đó là những tiếng nói phản biện cần thiết, đặc biệt trong lúc tình hình chống dịch covid ở giai đoạn căng thẳng, hỗn loạn thông tin vào thời điểm này. Dù thế nào, Bác sĩ Khanh sẽ vẫn luôn như thế. Với trang facebook gần nửa triệu người theo dõi thuờng xuyên, ông vẫn ngày đêm cặm cụi chia sẻ và giúp đỡ công chúng bằng một cách rất riêng của mình.