Anh hùng “mạnh như hổ”
Mùa hè năm 1947, Nguyễn Quốc Trị là Tiểu đội phó, rồi Tiểu đội trưởng. Tiểu đội của ông được đánh giá rất cao trong chiến đấu và được chọn ra Bắc đánh giặc. Tới Việt Bắc, đơn vị ông lên Đường số 4, phục kích đánh 80 xe địch từ Cao Bằng về Lạng Sơn. Sau đó, Nguyễn Quốc Trị được chuyển sang Đại đội xung kích Tô Văn.
Mùa đông năm 1947, đơn vị lên Đông Bắc. Lần đầu bộ đội chủ lực mở chiến dịch, tiểu đoàn đánh đồn An Châu. Ta bố trí chưa xong, có tiếng súng nổ. Hàng rào địch đã tẩm xăng sẵn, đạn bắn cháy ngùn ngụt sáng rõ như ban ngày. Nhanh như cắt, Trị ra lệnh cả tiểu đội nhảy vào chiếm lô cốt, giết được 5 tên lính Pháp. Sau đó, ta đánh tiếp đồn Đồng Quy. Đây là đồn có nhiều thổ phỉ rất liều mạng. Trước trận đánh, Chính trị viên Phan Phú gọi Trị lên giao nhiệm vụ: “Trận này khó khăn lắm nhưng ban chỉ huy tin tưởng tiểu đội Quốc Trị”. Nghe xong, Trị đứng dậy xin hứa, quyết tâm hoàn thành tốt nhiệm vụ. Nửa đêm tiểu đội bắt đầu xung phong. Địch ở trên cao ném lựu đạn xuống. Trị bảo anh em dạt ra, rồi sử dụng súng bắn lên. Phát đầu tiên địch kêu thất thanh, sang phát thứ hai thì súng bị hỏng. Sửa không được, anh em quyết định phóng hỏa đốt lô cốt làm kho đạn nổ tứ tung, bọn giặc ở trên nhảy xuống bị tiêu diệt toàn bộ.
Tại nhà tưởng niệm anh hùng, liệt sĩ Nguyễn Quốc Trị còn lưu giữ rất nhiều tài liệu, hình ảnh về cuộc đời chiến đấu của ông.
Cuối năm 1950, sau khi diệt Đông Khê ít lâu, trên hạ lệnh cho Đại đội xung kích Tô Văn vượt núi ngăn quân Sác-tông ở Cao Bằng không cho liên lạc với lực lượng ở Lạng Sơn. Đại đội trưởng giao cho Nguyễn Quốc Trị cái la bàn, cứ thẳng hướng tây nam đưa trung đội mở đường. Cả đơn vị ăn đói nhịn khát mấy ngày liền. Vừa ra khỏi núi thì gặp hai cánh quân của địch tiến ra. Theo lệnh của đại đội trưởng, trung đội của Trị đánh vào quân Lơ Pa-giơ, hai trung đội còn lại đánh vào quân Sác-tông. Nguyễn Quốc Trị chia trung đội làm hai mũi tiến vào những hang đá, diệt 13 tên, bắt sống 9 tên. Mùa xuân năm 1951, ông tham gia Chiến dịch Trần Hưng Đạo. Cùng năm đó, Nguyễn Quốc Trị được đại đoàn thưởng Huy hiệu “Cán bộ anh dũng” và được đi dự Đại hội thống nhất Việt Minh-Liên Việt. Dự đại hội về thì đơn vị đã hành quân đi chiến đấu, ông phải đuổi theo 7 ngày mới kịp. Ngày 19-5-1951, Nguyễn Quốc Trị được đề bạt làm Đại đội phó. Dịp này, theo chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn quân bắt đầu cuộc thi đua lập công. Chi bộ họp ra quyết tâm trước khi đi Chiến dịch Hà Nam Ninh. Cùng Chính trị viên Hải, cũng quê Khu 4, hai người hứa hẹn với nhau: “Lần này về Khu 4, hai đứa không được về thăm nhà để nắm vững bộ đội. Trong chiến dịch dù chết cũng phải làm tròn nhiệm vụ”. Tại đây, Nguyễn Quốc Trị được lệnh chỉ huy hai trung đội đánh chiếm Gối Bạc và tham gia nhiều trận đánh khác giành thắng lợi. Đơn vị vào đến Khu 4, Trị nhớ nhà, muốn về thăm nhưng nghĩ đến lời thề thi đua với Chính trị viên Hải-bây giờ đã mất, mình về là có tội với anh ấy nên nhất quyết không về mà ở lại luyện tập cùng đơn vị. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, đơn vị của Nguyễn Quốc Trị quay ra Việt Bắc, tham gia chỉnh huấn đợt 2 rồi tham gia đánh chiếm đồn Tu Vũ. Kết thúc trận đánh này, Nguyễn Quốc Trị được đi dự Đại hội thi đua toàn quân và được thưởng Huân chương Quân công hạng Ba. Tại Đại hội Anh hùng và chiến sĩ thi đua toàn quốc lần thứ nhất, Nguyễn Quốc Trị là một trong những Anh hùng LLVT nhân dân được phong đầu tiên của Quân đội ta. Đặc biệt, tại buổi lễ chào cờ lịch sử ở kỳ đài Thủ đô Hà Nội ngày 10-10-1954, Nguyễn Quốc Trị được vinh dự kéo quốc kỳ, lúc này, ông là Trung đoàn trưởng Trung đoàn Thủ Đô thuộc Đại đoàn Quân Tiên Phong về tiếp quản Hà Nội.
Năm 1967, Thượng tá Nguyễn Quốc Trị là Hiệu trưởng Trường Quân sự Quân khu 4, trong một lần về nhà, ông đến thăm, động viên bộ đội pháo cao xạ trước làng Phượng Kỷ. Mặc dù biết trước đường đang có bom nổ chậm nhưng ông nghĩ “biết bom nổ khi nào mà chờ”, trong khi giữa những giây phút cực kỳ khó khăn, bộ đội cần được động viên kịp thời. Vậy là ông quyết đi, đi trong tiếng nổ của bom thù và ông đã bị trúng bom, trút hơi thở cuối cùng trên đất mẹ thân yêu. Năm 2002, chị Nguyễn Thị Phương Lan, con gái anh hùng Nguyễn Quốc Trị ra Hà Nội công tác, vào chúc thọ Đại tướng Võ Nguyên Giáp, khi nhắc đến anh hùng Nguyễn Quốc Trị, Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết mấy lời khen ngợi: “Tôi nhớ mãi hình ảnh của anh hùng Nguyễn Quốc Trị, người chiến sĩ “nhanh như sóc, mạnh như hổ”, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao phó, để lại tấm gương sáng cho các cán bộ và chiến sĩ LLVT ta”.
Bài và ảnh: LÊ TƯỜNG HIẾU