Hè xưa với nhạc sĩ Thanh Sơn
Tạp bút
Nhạc sĩ Thanh Sơn (trước và sau này).
Nhạc sĩ Thanh Sơn, người được giới âm nhạc ở Việt Nam sau này thường gọi ông là “Ông Hoàng của nhạc quê hương”, nhất là với những ca khúc mang âm hưởng của miền Tây sông nước, đặc trưng của vùng đồng bằng sông Cửu Long Nam bộ, như “Hành trình trên đất phù sa”, “Hình bóng quê nhà”, “Hương tóc mạ non”, “Bạc Liêu hoài cổ” “Áo mới Cà Mau”, v.v… Song có lẽ những người lớn tuổi, ở lứa tuổi trên 60 trở lên vẫn nhớ về ông, với những ca khúc đặc sắc về mùa hè, với hoa phượng, mang tâm trạng hoài niệm của tuổi học trò một thời mãi nhớ, bằng những ca từ da diết, nhưng mộc mạc gần gũi, thấm đẫm lòng người như: “ Ba tháng tạ từ”, “Màu áo hoa phượng”, “Lưu bút ngày xanh”, “Hạ buồn”… Đặc biệt là bài hát “Nỗi buồn hoa phượng”. Ca khúc lần đầu tiên được ca sĩ Thanh Tuyền, khi ấy mới hơn 17 tuổi trình bày, được giới sinh viên học sinh lúc bấy giờ rất ưa thích, thuộc lòng cả bài hát, khắc sâu trong tâm trí người nghe, với những hè xưa, rực màu hoa phượng thắm.
Bài hát lần đầu xuất hiện vào năm 1963, mang tên hai tác giả: Thanh Sơn và Lê Dinh, sau này được nhạc sĩ Thanh Sơn tâm sự, do lúc đó ông chưa có tiếng tăm gì, nên ông đã đem đến để nhờ nhạc sĩ Lê Dinh – khi đó là Chủ sự phòng sản xuất của Đài Phát thanh Sài Gòn – xem qua và góp ý, nên để tôn trọng, ông đã ghi tên nhạc sĩ Lê Dinh là đồng tác giả.
Nhạc sĩ Thanh Sơn tên thật Lê Văn Thiện (ông còn có một bút danh khác là Sơn Thảo), ông sinh ngày 1 tháng 5 năm 1938 tại Sóc Trăng, là con thứ mười trong một gia đình có 12 anh chị em. Ông lớn lên với một lòng ưa thích ca hát. Ông học nhạc từ hồi tiểu học với thầy Võ Đức Phấn (em ruột nhạc sĩ Võ Đức Thu). Năm 1955, thầy Phấn mất, ông lên Sài Gòn học nhạc với thầy Lê Thương và nuôi ước mơ trở thành ca sĩ. Tại thành phố này để kiếm tiền sinh sống và nuôi ước mơ ca hát của mình, ông đã làm nhiều công việc như làm thuê, ở mướn.
Đến năm 1959, ông đăng ký tham dự cuộc tuyển lựa ca sĩ của Đài phát thanh Sài Gòn, và đoạt giải nhất, vượt qua những thí sinh cùng dự thi lúc đó mà sau này trở thành những ca sĩ tên tuổi như Phương Dung, Chế Linh, Nhật Thiên Lan. Ban giám khảo cuộc thi cũng là những tên tuổi và có uy tín trong làng nhạc miền Nam như: Dương Thiệu Tước, Võ Đức Thu, Thẩm Oánh, Nghiêm Phú Phi. Sau khi đoạt giải ông được mời đi hát trong ban Tiếng Tơ Đồng của Hoàng Trọng. Tuy đã trở thành ca sĩ, nhưng ông tiếp tục mày mò học sáng tác nhạc với cuốn “Để sáng tác một ca khúc” của Hoàng Thi Thơ. Những người giúp đỡ ông sáng tác trong giai đoạn này có nhạc sĩ Hoàng Trọng, Nguyễn Hiền, Văn Phụng. Ông chính thức chuyển hướng từ ca sĩ sang nhạc sĩ sáng tác, với tâm sự: “Được trút hết tâm sự của mình thành lời ca tiếng nhạc mà không phải thể hiện tâm sự của người khác”. Ông mất ngày 04 tháng 4 năm 2012 tại Sài Gòn, vì tuổi già sức yếu. Mộ phần tọa lạc ở nghĩa trang Hoa Viên, tỉnh Bình Dương.
Ca khúc “Nỗi buồn hoa phượng” là ca khúc thứ hai của nhạc sĩ Thanh Sơn, sau ca khúc “Tình học sinh” ra đời năm 1962, song bị… chìm lỉm, chẳng một ai chú ý? Năm 1983, trả lời phỏng vấn của chương trình Paris By Night, nhạc sĩ Thanh Sơn kể về sự ra đời của ca khúc “Nỗi buồn hoa phượng”, sau 20 năm ra đời, đã được hàng triệu người kể cả miền Bắc sau này ưa thích. Đó là vào năm 1953, ông học chung lớp với người bạn nữ tên là Nguyễn Thị Hoa Phượng, hè năm ấy, người bạn gái cùng gia đình chuyển về Sài Gòn, ông có hỏi cô bạn: “Nếu nhớ nhau mình sẽ làm sao?”, cô bạn mỉm cười trả lời đại ý là “Cứ mỗi năm đến hè, nhớ đến nhau, anh cứ nhìn hoa phượng nở cho đỡ nhớ bởi tên em là Hoa Phượng”. Và đó cũng là “đề tài” mà ông ấp ủ để 10 năm sau, khi đó cô bạn gái ngày xưa chắc đã… vu qui rồi? Hoài niệm và viết nên ca khúc. Bài hát được viết theo điệu Habanera, mở đầu với câu “ Mỗi năm đến hè lòng man mác buồn...”, mà mùa hè, luôn gắn liền với tuổi học trò, nhiều mơ lắm mộng, và cả những mối tình học trò đầu đời “Ngàn năm hồ dễ mấy ai quên”, cho nên, người nhạc sĩ luôn nhớ “ Chín mươi ngày qua chứa chan tình thương” và “Màu hoa phượng thắm như máu con tim, mỗi lần hè sang kỷ niệm, người xưa biết đâu mà tìm?” Vâng, “người xưa” đã là dĩ vãng, còn chăng là những hoài niệm không quên của một thuở học trò.
Ngày xưa đi học, và cả thời đại 4.0 bây giờ, những cô cậu học trò cuối cấp, mỗi dịp hè đến, nhìn hoa phượng nở và buồn vu vơ, rụt rè trao nhau những quyển tập xinh xắn, dễ thương, thường được gọi là “Lưu bút”, để ghi vào đó những kỷ niệm của những ngày cùng chung đèn sách và cả những “thầm yêu trộm nhớ”, vu vơ, lãng mạn của lứa tuổi mới lớn, học trò. Nhạc sĩ Thanh Sơn lại có thêm ca khúc “Lưu bút ngày xanh” qua tiếng hát Phương Dung, Hoàng Oanh, đã “hớp hồn” bao thế hệ học trò với những hoài niệm da diết một thời: “Lòng xao xuyến mỗi khi hoa phượng rơi nhắc lại câu chuyện buồn. Trường còn kia ôi mái đổ tường rêu nơi kỷ niệm êm ái...” Đó là những kỷ niệm “dìu nhau đến sân trường, cùng đuổi bướm hái hoa cuối đường”, mà chắc chắn tuổi học trò, ai cũng có lần gặp phải. Bao nhiêu là kỷ niệm cứ ùa về, tạo thành “Biết bao nhiêu buồn vui gói trọn theo tuổi đời” rồi “Tình đẹp như trang giấy, kết vần thơ như nụ hoa trắng” rất tuyệt vời trong trí tưởng tượng của lứa tuổi học trò thời ngây thơ trong trắng. Và khi đã rời xa, xa lắm, nhắc lại để thấy “Khiến lòng tôi buồn buồn…” Cái buồn buồn, chắc rằng ai cũng có, và chỉ có nhạc sĩ Thanh Sơn, mới là người phát hiện ra một nét tinh tế và rất đẹp của lứa tuổi mộng mơ trong mỗi dịp hoa phượng nở, hè về để ông viết tiếp ca khúc “Màu áo hoa phượng” cho những hè xưa đã trở thành kỷ niệm: “Tiếng ve nức nở hè đến đây rồi…” và “Áo em tím ẩn một nét u buồn” mà “Bây giờ em bên tôi. Ngày mai thành cố nhân rồi!” Đã có bao “cố nhân”, mỗi khi nghe tiếng ve kêu vang, nhìn hoa phượng thắm mà bồi hồi những nỗi niềm riêng, khó diễn tả bằng lời, chỉ biết nhờ âm điệu của bài hát, nguôi ngoai nỗi lòng xưa, trở thành tri âm, tri kỷ với dòng nhạc hè trác tuyệt của nhạc sĩ Thanh Sơn?
Danh hiệu “Ông Hoàng” về nhạc hè, hoa phượng, học trò, có lẽ không có nhạc sĩ nào trong giới nhạc sĩ Việt Nam hiện nay có thể sánh cùng ông về những đề tài đầy chất hoài niệm cho rất nhiều thế hệ học trò này.
– Trần Hoàng Vy