Đột quỵ (tai biến mạch não – stroke) | BvNTP

Định nghĩa

Đột quỵ xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho một phần của bộ não bị gián đoạn hoặc bị giảm, làm mất oxy và dinh dưỡng cho mô não. Trong vòng vài phút, các tế bào não bắt đầu chết.

Đột quỵ là một cấp cứu y tế. Điều trị đúng là rất quan trọng. Hành động sớm có thể giảm thiểu tổn thương não và các biến chứng tiềm năng.

Đột quỵ có thể điều trị và ngăn ngừa, và bây giờ ít người Mỹ chết vì đột quỵ hơn nhiều 15 năm trước. Kiểm soát tốt hơn các yếu tố nguy cơ chính đột quỵ như tăng huyết áp, hút thuốc và cholesterol máu cao.

Các triệu chứng

Theo dõi những dấu hiệu và triệu chứng nếu nghĩ rằng có thể bị đột quỵ. Lưu ý khi các dấu hiệu và triệu chứng bắt đầu, bởi vì độ dài của thời gian có mặt triệu chứng có thể hướng dẫn quyết định điều trị.

Rắc rối với đi bộ. Có thể vấp ngã hoặc chóng mặt đột ngột, mất cân bằng hoặc mất phối hợp.

Rắc rối với việc nói và hiểu. Có thể nói ngọng hoặc không thể tìm thấy những từ giải thích những gì đang xảy ra (mất ngôn ngữ). Cố gắng lặp lại một câu đơn giản. Nếu có, có thể bị đột quỵ.

Tê liệt một bên cơ thể hoặc mặt. Có thể phát triển đột ngột tê, yếu hoặc liệt ở một bên của cơ thể. Hãy cố gắng nâng cao cả hai tay trên đầu cùng một lúc. Nếu một cánh tay bắt đầu rơi, có thể bị đột quỵ. Tương tự như vậy, miệng có thể sụp xuống khi cố gắng mỉm cười.

Vấn đề tầm nhìn một hoặc cả hai mắt. Đột nhiên nhìn mờ hoặc tối đen, hoặc có thể thấy nhìn đôi.

Nhức đầu. Nhức đầu bất ngờ nghiêm trọng, có thể kèm theo nôn mửa, chóng mặt hoặc bị thay đổi ý thức, có thể cho thấy đang bị đột quỵ.

Tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng của đột quỵ. Mỗi phút có giá trị, đừng chờ đợi để xem các triệu chứng có biến mất. Đột quỵ nếu không được điều trị, có nhiều khả năng gây nên các tổn thương não và khuyết tật. Để tối đa hóa hiệu quả của các đánh giá và điều trị, tốt nhất là tới phòng cấp cứu trong vòng 60 phút từ khi xuất hiện các triệu chứng đầu tiên.

Nếu với một ai đó nghi ngờ có đột quỵ, theo dõi cẩn thận trong khi chờ đợi để được trợ giúp khẩn cấp. Có thể cần phải:

Bắt đầu hồi sức miệng – miệng nếu ngừng thở.

Quay đầu sang một bên nếu bị ói mửa, có thể chặn tắc làm ngạt thở.

Không ăn uống.

Nguyên nhân

Đột quỵ phá vỡ dòng chảy máu qua não bình thường và gây thiệt hại cho mô não. Có hai loại đột quỵ chính. Các loại phổ biến nhất – đột quỵ thiếu máu cục bộ – kết quả của sự tắc nghẽn ở động mạch. Các loại khác – đột quỵ xuất huyết – xảy ra khi một mạch máu bị thoát dịch hoặc bị vỡ. Một cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) – đôi khi được gọi là một ministroke – phá vỡ tạm thời lưu lượng máu qua não.

Đột quỵ thiếu máu cục bộ

Hầu như 90 phần trăm đột quỵ là đột quỵ thiếu máu cục bộ. Chúng xảy ra khi các động mạch lên não bị hẹp hay tắc, gây giảm lưu lượng máu nghiêm trọng (thiếu máu cục bộ). Thiếu máu gây tổn thất tế bào não do thiếu oxy và chất dinh dưỡng, và các tế bào có thể bắt đầu chết trong vòng vài phút. Đột quỵ thiếu máu cục bộ phổ biến nhất là:

Đột quỵ huyết khối. Đây là loại đột quỵ xảy ra khi cục máu đông (huyết khối) hình thành ở một trong các động mạch cung cấp máu cho não. Cục máu đông thường hình thành ở các khu vực bị hư hại do xơ vữa động mạch – căn bệnh trong đó các động mạch bị mảng chất béo gây tắc nghẽn. Quá trình này có thể xảy ra trong một trong các động mạch cảnh đưa máu lên não, cũng như trong các động mạch khác của cổ hoặc não.

Đột quỵ tắc mạch. Một cơn đột quỵ do thuyên tắc xảy ra khi cục máu đông hoặc mảnh vụn khác trong mạch máu đi tới não – thường trong tim – xuôi theo dòng máu đến động mạch não hẹp hơn. Đây là loại cục máu đông được gọi là thuyên tắc. Nó thường gây ra bởi nhịp tim đập bất thường (rung nhĩ). Nhịp tim bất thường có thể dẫn đến ứ đọng máu trong tim và hình thành các cục máu đông rồi đi tới nơi khác trong cơ thể.

Đột quỵ xuất huyết

Xuất huyết là thuật ngữ y tế nói nên chảy máu. Đột quỵ xuất huyết xảy ra khi một mạch máu trong não bị rò rỉ hoặc bị vỡ. Xuất huyết não có thể do một số vấn đề ảnh hưởng đến mạch máu, bao gồm không kiểm soát được bệnh tăng huyết áp và có điểm yếu trong thành mạch máu (phình mạch). Một nguyên nhân ít gặp của xuất huyết là sự vỡ dị dạng động tĩnh mạch (AVM) – mạch máu mỏng bất thường lúc mới sinh. Có hai loại đột quỵ xuất huyết:

Xuất huyết trong não. Trong loại đột quỵ này, mạch máu trong não bị vỡ và tràn máu vào các mô xung quanh não, gây hại các tế bào. Các tế bào não vùng rò rỉ bị tước mất máu và cũng bị hư hỏng. Huyết áp cao là nguyên nhân phổ biến nhất của loại đột quỵ xuất huyết. Theo thời gian, huyết áp cao có thể làm cho các động mạch nhỏ bên trong bộ não trở lên giòn và dễ bị nứt và vỡ.

Xuất huyết dưới màng nhện. Trong loại đột quỵ này, chảy máu trong động mạch bắt đầu hoặc gần bề mặt của não và tràn vào không gian giữa bề mặt của bộ não và hộp sọ. Chảy máu này thường được báo hiệu bằng đột nhiên đau đầu trầm trọng “tiếng sấm”. Loại đột quỵ này thường được gây ra bởi vỡ của một phình mạch, có thể phát triển theo độ tuổi hoặc có mặt từ khi sinh ra. Sau khi xuất huyết, các mạch máu trong não có thể dãn rộng và hẹp thất thường (vasospasm), gây thiệt hại tế bào não bằng cách tiếp tục hạn chế lưu lượng máu đến các bộ phận của não.

Thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA)

Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) – đôi khi được gọi là ministroke – là một cơn ngắn các triệu chứng tương tự như muốn có một cơn đột quỵ. Nguyên nhân của cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua là giảm cung cấp máu cho một phần của não tạm thời. Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua ít hơn năm phút.

Giống như cơn đột quỵ thiếu máu cục bộ, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua xảy ra khi một cục máu đông hay các mảnh vỡ khối máu đông chặn tạm thời dòng chảy một phần của bộ não. Nhưng không giống như cơn đột quỵ, trong đó có việc kéo dài thiếu nguồn cung cấp máu nhiều và gây tổn thương mô vĩnh viễn, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua không để lại tác động lâu dài vì tắc nghẽn này là tạm thời.

Tìm kiếm sự chăm sóc khẩn cấp ngay cả khi các triệu chứng dường như tốt lên. Nếu đã có cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, có nghĩa là có khả năng đã chặn hoặc thu hẹp một phần động mạch dẫn đến não, nguy cơ đột quỵ toàn diện có thể gây tổn thương vĩnh viễn sau này. Và nó không thể biết đang bị đột quỵ hoặc cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua chỉ dựa trên triệu chứng. Lên đến một nửa những người có triệu chứng xuất hiện và biến mất thực sự bị đột quỵ gây tổn thương não.

Yếu tố nguy cơ

Nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ. Một số các yếu tố này cũng có thể làm tăng nguy cơ bị đau tim. Yếu tố nguy cơ đột quỵ bao gồm:

Lịch sử cá nhân hay gia đình bị đột quỵ, đau tim hoặc TIA.

Tuổi 55 trở lên.

Huyết áp cao – nguy cơ đột quỵ bắt đầu tăng với huyết áp cao hơn 115/75 milimet thủy ngân (mm Hg). Bác sĩ sẽ giúp quyết định huyết áp mục tiêu dựa trên độ tuổi, có hay không bệnh tiểu đường và các yếu tố khác.

Cholesterol cao – mức độ cholesterol toàn phần trên 200 mg / dL (mg / dL), hoặc 5,2 millimoles / lít (mmol / L).

Hút thuốc lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc.

Bệnh tiểu đường.

Thừa cân (chỉ số khối cơ thể từ 25 đến 29) hoặc béo phì (chỉ số cơ thể 30 hoặc cao hơn).

Không hoạt động thể chất.

Bệnh tim mạch, bao gồm cả suy tim, khuyết tật tim, nhiễm trùng tim, hoặc nhịp tim bất thường.

Sử dụng thuốc tránh thai hoặc liệu pháp hormone bao gồm estrogen.

Uống rượu bia quá nhiều.

Sử dụng các loại thuốc bất hợp pháp như cocaine và methamphetamines.

Bởi vì các nguy cơ đột quỵ tăng theo tuổi tác, và phụ nữ có xu hướng sống lâu hơn đàn ông. Người da đen có nhiều khả năng có đột quỵ hơn những người thuộc các chủng tộc khác.

Các biến chứng

Một cơn đột quỵ đôi khi có thể gây ra khuyết tật tạm thời hoặc vĩnh viễn, tùy thuộc vào thời gian não bị thiếu máu và phần bị ảnh hưởng. Các biến chứng có thể bao gồm:

Tê liệt, mất vận động cơ bắp. Đôi khi thiếu lưu thông máu lên não có thể gây ra tê liệt ở một bên của cơ thể, hoặc mất kiểm soát của cơ nhất định, chẳng hạn như một bên mặt. Với liệu pháp vật lý, có thể thấy sự cải thiện trong sự chuyển động cơ bắp hoặc tê liệt.

Khó nói chuyện hoặc nuốt. Cơn đột quỵ có thể gây ra kiểm soát các cơ bắp ít hơn trong di chuyển miệng và cổ họng, làm cho khó nói, khó nuốt hoặc ăn. Một người có thể có một thời gian khó nói vì cơn đột quỵ đã gây ra chứng mất ngôn ngữ, tình trạng khó diễn đạt ý nghĩ qua ngôn ngữ. Điều trị bệnh lý học và ngôn ngữ có thể cải thiện tình trạng khuyết tật này.

Mất trí nhớ hoặc gặp rắc rối với hiểu biết. Mất một số trí nhớ phổ biến ở những người bị đột quỵ. Những người khác có thể phát triển khó khăn khi quyết định, lý luận và hiểu biết. Các biến chứng này có thể cải thiện với các liệu pháp phục hồi chức năng.

Đau. Một số người đột quỵ có thể bị đau, tê hoặc cảm giác kỳ lạ khác trong bộ phận của cơ thể bị ảnh hưởng bởi cơn đột quỵ. Ví dụ, nếu cơn đột quỵ gây ra mất cảm giác ở cánh tay, có thể phát triển cảm giác ngứa ran khó chịu trong cánh tay đó. Cũng có thể nhạy cảm với thay đổi nhiệt độ, đặc biệt là lạnh. Điều này được gọi là đột quỵ trung ương hoặc hội chứng đau trung ương (CPS). Biến chứng này thường phát triển trong vài tuần sau khi đột quỵ, và nó có thể cải thiện theo thời gian. Nhưng vì cơn đau gây ra bởi một vấn đề trong não thay vì một chấn thương thể chất, có vài loại thuốc để điều trị CPS.

Thay đổi hành vi và chăm sóc bản thân. Những người bị đột quỵ có thể trở nên ít nói và tương tác xã hội hay bốc đồng hơn. Họ có thể mất khả năng chăm sóc cho bản thân và có thể cần một người chăm sóc để giúp nhu cầu công việc hàng ngày.

Như với bất kỳ tổn thương não, sự thành công của điều trị các biến chứng sẽ khác nhau từ người sang người.

Kiểm tra và chẩn đoán

Để xác định điều trị tốt nhất đối với đột quỵ, phải tìm ra loại đột quỵ đang có và các phần bị ảnh hưởng. Các nguyên nhân khác có thể có các triệu chứng, chẳng hạn như một khối u não hoặc phản ứng với thuốc, cũng cần phải được loại trừ. Bác sĩ cũng có thể sử dụng một số kiểm tra để xác định nguy cơ đột quỵ.

Kiểm tra lâm sàng. Bác sĩ cấn biết những triệu chứng đã có, khi bắt đầu, và những gì đã làm khi bắt đầu, và sau đó sẽ đánh giá các triệu chứng hiện diện. Các bác sĩ muốn biết thuốc đã dùng, và lịch sử trải nghiệm bất kỳ chấn thương đầu. Các bác sĩ cũng sẽ hỏi về lịch sử cá nhân và gia đình mắc bệnh tim, TIA hay đột quỵ. Bác sĩ sẽ kiểm tra huyết áp và nghe tim và nghe âm thanh trong động mạch cảnh (cổ), có thể chỉ ra xơ vữa động mạch. Bác sĩ cũng có thể sử dụng kính soi đáy mắt để kiểm tra các dấu hiệu của tinh thể hoặc cục cholesterol trong mạch máu ở phía sau mắt.

Xét nghiệm máu. Xét nghiệm máu cung cấp thông tin quan trọng như tốc độ đông máu và lượng đường trong máu cao hay thấp, các hóa chất trong máu, hoặc liệu có thể bị nhiễm trùng. Thời gian đông máu và mức đường và hóa chất quan trọng phải được quản lý như là một phần của việc chăm sóc đột quỵ. Nhiễm trùng cũng phải được xử lý.

Vi tính cắt lớp (CT). Chụp ảnh não đóng vai trò quan trọng trong việc xác định cơn đột quỵ và loại gì. Chụp cắt lớp vi tính CTA, trong đó thuốc nhuộm được tiêm vào tĩnh mạch và chùm tia X tạo ra một hình ảnh 3D của các mạch máu ở cổ và não. Các bác sĩ tìm phình mạch hoặc dị dạng động tĩnh mạch và động mạch và đánh giá độ hẹp. CT được thực hiện mà không cần thuốc nhuộm, có thể cung cấp hình ảnh xuất huyết não, nhưng cung cấp ít thông tin chi tiết về các mạch máu.

Chụp cộng hưởng từ (MRI). Một từ trường mạnh và sóng vô tuyến tạo ra hình ảnh 3D của não. MRI có thể phát hiện mô não bị hư hại do một cơn đột quỵ thiếu máu cục bộ. Chụp cộng hưởng từ (MRA) sử dụng từ trường, sóng radio và thuốc nhuộm được tiêm vào tĩnh mạch để đánh giá các động mạch ở cổ và não.

Siêu âm động mạch cảnh. Thủ tục này có thể xác định động mạch bị thu hẹp hoặc cục máu đông ở động mạch cảnh. Một thiết bị giống như cây đũa (bộ chuyển đổi) gửi sóng âm tần số cao vào cổ. Các sóng âm thanh đi qua mô và sau đó trở lại, tạo ra hình ảnh trên màn hình.

Thông động mạch. Thủ tục này cung cấp hình ảnh các động mạch trong não không thấy trong X – quang. Bác sĩ chèn ống thông qua đường rạch nhỏ, thường là ở vùng háng. Ống thông qua các động mạch chính và vào động mạch cảnh hay đốt sống. Sau đó bác sĩ tiêm một loại thuốc nhuộm qua ống thông để cung cấp hình ảnh X – quang động mạch.

Siêu âm tim. Công nghệ này tạo ra hình ảnh tim, cho phép bác sĩ xem nếu có cục máu đông (embolus) từ tim có đi đến não và gây ra đột quỵ. Bác sĩ có thể cần phải sử dụng siêu âm tim qua thực quản (TEE) để kiểm tim rõ ràng hơn.

Phương pháp điều trị và thuốc

Điều trị cấp cứu đột quỵ phụ thuộc vào đang có cơn đột quỵ thiếu máu cục bộ chặn động mạch – loại phổ biến nhất – hoặc đột quỵ xuất huyết liên quan đến xuất huyết não.

Đột quỵ thiếu máu cục bộ

Để điều trị cơn đột quỵ thiếu máu cục bộ, các bác sĩ phải nhanh chóng khôi phục lưu lượng máu đến não.

Điều trị cấp cứu bằng thuốc. Điều trị bằng thuốc kháng đông phải bắt đầu trong vòng 4, 5 giờ – và càng sớm càng tốt. Nhanh chóng điều trị không chỉ cải thiện cơ hội sống sót, cũng có thể làm giảm các biến chứng của đột quỵ.

Aspirin. Aspirin là tốt nhất, đã được chứng minh điều trị ngay lập tức sau khi một cơn đột quỵ thiếu máu cục bộ để làm giảm khả năng đột quỵ. Trong phòng cấp cứu, rất có thể sẽ được cấp một liều aspirin. Liều có thể khác nhau, nhưng nếu đã dùng aspirin hàng ngày để làm loãng máu có hiệu lực, có thể lưu ý trên thẻ y tế để các bác sĩ biết đã dùng aspirin.

Các thuốc làm loãng máu: Như warfarin (Coumadin), heparin và clopidogrel (Plavix) cũng có thể được chỉ định, nhưng chúng không được sử dụng điều trị thường xuyên như aspirin.

Tiêm hoạt hóa plasminogen tĩnh mạch (TPA). Một số người đang có cơn đột quỵ thiếu máu cục bộ có thể có lợi từ tiêm kích hoạt plasminogen mô (TPA), thường được thông qua tĩnh mạch ở cánh tay. TPA là một loại thuốc phá vỡ cục máu đông, giúp một số người đã bị đột quỵ phục hồi đầy đủ hơn. Tuy nhiên, tiêm tĩnh mạch TPA có thể được chỉ định chỉ trong 4,5 giờ cơn đột quỵ xảy ra. TPA liên quan đến một số rủi ro mà các bác sĩ sẽ xem xét trong việc đánh giá cho việc điều trị phù hợp. TPA không thể được chỉ định cho những người bị đột quỵ xuất huyết.

Thủ tục khẩn cấp. Các bác sĩ điều trị đột quỵ thiếu máu cục bộ đôi khi phải sử dụng thủ tục càng sớm càng tốt.

TPA trực tiếp đến não. Bác sĩ có thể đưa một ống thông qua một động mạch ở háng lên đến não, và sau đó truyền TPA trực tiếp vào khu vực nơi bị đột quỵ đang tiến triển. Cửa sổ thời gian để điều trị này là hơi dài hơn so với tiêm tĩnh mạch TPA nhưng vẫn còn hạn chế.

Loại bỏ cục máu đông. Các bác sĩ cũng có thể sử dụng ống thông, một thiết bị cực nhỏ vào trong não để lấy và loại bỏ các cục máu đông.

Các thủ tục khác. Để giảm nguy cơ đột quỵ hoặc TIA, bác sĩ có thể đề nghị thủ tục để mở động mạch bị thu hẹp vừa phải bởi mảng bám.

Các bác sĩ cũng khuyên các thủ tục để ngăn ngừa đột quỵ. Tùy chọn có thể bao gồm:

Phẫu thuật cắt bỏ mảng bám động mạch cảnh. Bác sĩ phẫu thuật loại bỏ các mảng bám chặn động mạch cảnh. Các động mạch bị chặn được mở ra, những mảng được loại bỏ. Thủ tục có thể làm giảm nguy cơ đột quỵ thiếu máu cục bộ. Tuy nhiên, ngoài những rủi ro thông thường kết hợp với phẫu thuật, phẫu thuật cắt bỏ mảng bám động mạch cảnh cũng có thể gây ra một cơn đột quỵ hoặc đau tim do cục máu đông hoặc các mảnh vụn chất béo. Bác sĩ phẫu thuật cố gắng để giảm bớt nguy cơ này bằng cách đặt bộ lọc (thiết bị bảo vệ xa) tại một số điểm trong dòng máu để “bắt” các vật liệu có thể do thủ tục.

Nong mạch và ống đỡ động mạch. Nong mạch là một kỹ thuật có thể mở rộng đoạn mạch mảng bám dẫn đến não, thường là động mạch cảnh. Trong tiến trình này, một quả bóng – ống thông vào khu vực động mạch tắc nghẽn. Bóng được bơm căng, ép mảng xơ vữa động mạch vào thành. Một ống lưới kim loại (stent) đặt vào trong động mạch để ngăn ngừa hẹp tái phát. Chèn stent động mạch trong não tương tự như đặt stent động mạch cảnh. Sử dụng một đường rạch nhỏ ở háng, bác sĩ đưa ống thông qua động mạch và vào trong não. Đôi khi, đầu tiên sử dụng nong mạch để mở rộng động mạch.

Đột quỵ xuất huyết

Điều trị cấp cứu đột quỵ xuất huyết tập trung vào kiểm soát chảy máu và giảm áp suất trong não. Phẫu thuật cũng có thể được sử dụng để giúp kiểm soát rủi ro trong tương lai.

Các biện pháp khẩn cấp. Nếu uống warfarin (Coumadin), thuốc chống tiểu cầu như clopidogrel (Plavix) để ngăn ngừa cục máu đông, có thể dùng loại thuốc nhất định hoặc truyền các sản phẩm máu để chống lại tác động của chúng. Cũng có thể được cho thuốc để hạ huyết áp, ngăn chặn cơn động kinh, giảm phản ứng não chảy máu (vasospasm). Người bị đột quỵ xuất huyết không được dùng kháng đông như aspirin và TPA bởi vì các thuốc này có thể làm chảy máu trầm trọng thêm.

Sau khi ngừng chảy máu trong não, điều trị thường liên quan đến nghỉ ngơi và chăm sóc y tế hỗ trợ. Nếu diện tích chảy máu lớn, phẫu thuật có thể được sử dụng trong trường hợp nhất định để loại bỏ máu và làm giảm áp lực lên não.

Phẫu thuật sửa chữa mạch máu. Phẫu thuật có thể được sử dụng để sửa chữa mạch máu bất thường liên quan với đột quỵ xuất huyết. Bác sĩ có thể khuyên một trong các thủ tục này sau khi đột quỵ hoặc nếu có nguy cơ cao về chứng phình động mạch tự phát hoặc dị dạng động tĩnh mạch (AVM) vỡ:

Kẹp phình mạch. Một cái kẹp nhỏ được đặt tại nơi phình động mạch này, cô lập lưu thông động mạch. Điều này có thể giữ phình động mạch không vỡ, hoặc có thể ngăn ngừa tái xuất huyết phình mạch gần đây. Kẹp sẽ ở lại tại chỗ vĩnh viễn.

Đỡ phình mạch. Thủ tục này thay thế kẹp phình mạch. Bác sĩ phẫu thuật sử dụng một ống thông cuộn dây nhỏ vào phình động mạch này. Cuộn dây này tạo một giàn giáo nơi cục máu đông có thể hình thành và bịt kín vỡ phình mạch.

Phẫu thuật loại bỏ AVM. Không thể luôn luôn loại bỏ AVM nếu nó quá lớn hoặc nếu nó nằm sâu trong não. Phẫu thuật cắt bỏ AVM nhỏ hơn từ một phần dễ tiếp cận của não, mặc dù có thể loại bỏ nguy cơ vỡ, làm giảm nguy cơ tổng thể của đột quỵ xuất huyết.

Phục hồi đột quỵ và phục hồi chức năng

Sau điều trị khẩn cấp, chăm sóc đột quỵ tập trung vào việc giúp lấy lại sức mạnh, phục hồi chức năng nhiều nhất có thể và trở về sống độc lập. Tác động của đột quỵ phụ thuộc vào vùng não liên quan và số lượng tế bào bị hư hỏng. Thiệt hại phía bên phải của não có thể ảnh hưởng đến sự chuyển động và cảm giác ở phía bên trái của cơ thể. Thiệt hại mô não ở phía bên trái có thể ảnh hưởng đến phía bên phải, điều này cũng có thể gây thiệt hại và rối loạn ngôn ngữ. Ngoài ra, nếu đã bị đột quỵ, có thể có vấn đề với hô hấp, nuốt, cân bằng. Cũng có thể bị mất thị giác và mất chức năng bàng quang hay ruột.

Hầu hết các nạn nhân đột quỵ được điều trị trong một chương trình phục hồi chức năng. Bác sĩ sẽ khuyên chương trình nghiêm ngặt nhất dựa trên tuổi tác, sức khỏe tổng thể và mức độ khuyết tật do đột quỵ. Các đề nghị cũng dựa phong cách sống, lợi ích và ưu tiên, tính sẵn sàng của các thành viên gia đình hoặc người chăm sóc khác.

Chương trình phục hồi chức năng có thể bắt đầu trước khi rời bệnh viện. Nó có thể tiếp tục trong một đơn vị phục hồi chức năng của cùng một bệnh viện, đơn vị khác hoặc cơ sở điều dưỡng phục hồi chức năng, đơn vị ngoại trú, hoặc tại nhà.

Phục hồi đột quỵ của mỗi người khác nhau. Tùy thuộc vào các biến chứng, nhóm của những người giúp đỡ trong việc phục hồi có thể bao gồm các chuyên gia:

Thần kinh học.

Bác sỹ phục hồi chức năng (physiatrist).

Y tá.

Chuyên viên dinh dưỡng.

Vật lý trị liệu.

Lao động trị liệu.

Giải trí trị liệu.

Bài phát biểu trị liệu.

Người làm việc xã hội.

Nhà tâm lý học hoặc bác sĩ tâm thần.

Đối phó và hỗ trợ

Đột quỵ là một vấn đề thay đổi cuộc sống có thể ảnh hưởng đến cảm xúc, nhiều chức năng thể chất. Cảm giác bất lực, chán nản, thất vọng và sự thờ ơ không phải là bất thường. Giảm tình dục và tâm trạng thay đổi cũng là phổ biến.

Duy trì lòng tự trọng, các kết nối cho người khác và quan tâm trên thế giới là một phần thiết yếu của sự phục hồi.

Không khó khăn về chính mình. Chấp nhận sự phục hồi thể chất và tình cảm sẽ liên quan đến công việc khó khăn và mất thời gian.

Hãy ra khỏi nhà ngay cả khi thật khó. Cố gắng không được nản lòng hoặc tự ý thức nếu di chuyển chậm và cần có một cây gậy, khung tập đi hoặc xe lăn để đi lại.

Tham gia một nhóm hỗ trợ. Gặp gỡ với những người khác đang đối phó với cơn đột quỵ cho phép nhận ra và chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi thông tin.

Hãy để bạn bè và gia đình biết những gì cần. Mọi người có thể muốn giúp đỡ nhưng không thể chắc chắn như thế nào.

Không đơn độc. Gần 800.000 người Mỹ bị đột quỵ hàng năm. Khoảng 6,5 triệu người sống với đột quỵ.

Một trong những hiệu ứng khó chịu nhất của đột quỵ là nó có thể ảnh hưởng đến lời nói và ngôn ngữ. Đây là một số mẹo để giúp cả hai người sống sót bị đột quỵ và người chăm sóc đối phó với những thách thức khi giao tiếp:

Thực hành nói chuyện. Hãy thử có một cuộc trò chuyện ít nhất một lần một ngày. Nó sẽ giúp tìm hiểu những gì làm việc tốt nhất, giúp cảm thấy kết nối và xây dựng lại sự tự tin.

Thư giãn. Có thể dễ dàng và thú vị nhất trong một tình huống thư giãn khi có nhiều thời gian. Một số người sống sót sau cơn đột quỵ thấy rằng sau khi ăn tối là thời điểm thư giãn tốt nhất.

Nói theo đúng cách. Khi đang hồi phục sau cơn đột quỵ, có thể cần phải sử dụng những từ ít hơn, hoặc phải dựa vào cử chỉ hay giai điệu của giọng nói để có ý tưởng.

Sử dụng đạo cụ và hỗ trợ truyền thông. Có thể tìm thấy hữu ích khi sử dụng tín hiệu hiển thị những từ thường được sử dụng, hình ảnh của người thân và các thành viên gia đình, và các hoạt động hàng ngày như một chương trình truyền hình yêu thích.

Phòng chống

Biết được yếu tố nguy cơ đột quỵ, theo khuyến cáo của bác sĩ và việc áp dụng lối sống lành mạnh là những bước tốt nhất có thể làm để ngăn ngừa đột quỵ. Nếu đã có đột quỵ hoặc TIA, các biện pháp này cũng có thể giúp tránh tái diễn. Nhiều chiến lược phòng chống đột quỵ cũng tương tự như để ngăn ngừa bệnh tim. Nói chung, một lối sống lành mạnh có nghĩa là:

Kiểm soát tăng huyết áp. Một trong những điều quan trọng nhất có thể làm để giảm nguy cơ đột quỵ là giữ cho huyết áp được kiểm soát. Nếu đã bị đột quỵ, hạ huyết áp có thể giúp ngăn ngừa thiếu máu cục bộ thoáng qua hoặc đột quỵ tiếp theo. Tập thể dục, quản lý căng thẳng, duy trì trọng lượng khỏe mạnh, và hạn chế lượng muối và rượu và thức uống có cồn là những cách để giữ cho huyết áp cao trong kiểm soát. Thêm kali nhiều hơn trong chế độ ăn uống cũng có thể giúp đỡ. Ngoài việc đề nghị thay đổi lối sống, bác sĩ có thể kê toa thuốc để điều trị huyết áp cao, chẳng hạn như thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn kênh canxi, ức chế men chuyển (ACE), các chất ức chế thụ thể angiotensin II và thuốc chẹn be ta.

Hạ thấp lượng cholesterol và chất béo bão hòa trong chế độ ăn. Ăn ít cholesterol và chất béo, đặc biệt là chất béo bão hòa và chất béo trans, có thể làm giảm các mảng bám trong động mạch. Nếu không thể kiểm soát cholesterol thông qua thay đổi chế độ ăn uống, bác sĩ có thể kê statin như simvastatin (Zocor) hoặc atorvastatin (Lipitor), hoặc loại khác làm giảm cholesterol.

Không hút thuốc. Hút thuốc làm tăng nguy cơ đột quỵ cho người hút thuốc và cả người không hút thuốc tiếp xúc với khói thuốc. Bỏ hút thuốc làm giảm nguy cơ – nhiều năm sau khi bỏ thuốc, người từng hút thuốc có nguy cơ đột quỵ giống như người không.

Kiểm soát bệnh tiểu đường. Có thể quản lý bệnh tiểu đường với chế độ ăn uống, tập thể dục, kiểm soát trọng lượng và thuốc men.

Duy trì trọng lượng khỏe mạnh. Thừa cân góp phần vào các yếu tố nguy cơ khác đối với đột quỵ, chẳng hạn như huyết áp cao, bệnh tim mạch và tiểu đường. Trọng lượng giảm ít nhất 5% có thể giảm huyết áp và cải thiện mức cholesterol.

Ăn chế độ ăn nhiều trái cây và rau quả. Chế độ ăn uống có chứa 5/10 hoặc nhiều hơn phần ăn hàng ngày với các loại trái cây hoặc rau có thể giảm nguy cơ đột quỵ.

Tập thể dục thường xuyên. Tập thể dục làm giảm nguy cơ đột quỵ bằng nhiều cách. Tập thể dục có thể làm giảm huyết áp, tăng mức lipoprotein tỉ trọng cao (HDL, hay “tốt”), và cải thiện sức khỏe tổng thể của các mạch máu và tim. Nó cũng giúp giảm cân, kiểm soát bệnh tiểu đường và giảm bớt căng thẳng. Dần dần công việc lên đến 30 phút hoạt động – chẳng hạn như đi bộ, chạy bộ, bơi lội hoặc đi xe đạp – trong hầu hết các ngày, nếu không phải tất cả các ngày trong tuần.

Uống rượu vừa phải. Rượu có thể tăng cả hai yếu tố nguy cơ và biện pháp phòng ngừa đột quỵ. Uống quá nhiều và tiêu thụ rượu nặng tăng nguy cơ huyết áp cao và đột quỵ thiếu máu cục bộ và xuất huyết. Tuy nhiên, uống lượng rượu vừa phải có thể làm tăng HDL cholesterol và giảm xu hướng đông máu. Cả hai yếu tố có thể góp phần giảm nguy cơ đột quỵ thiếu máu cục bộ.

Không sử dụng thuốc bất hợp pháp. Một số loại thuốc, chẳng hạn như cocaine và methamphetamines, thiết lập yếu tố nguy cơ TIA hay đột quỵ.

Thuốc dự phòng

Nếu đã đột quỵ thiếu máu cục bộ hoặc TIA, bác sĩ có thể khuyên nên dùng thuốc để giúp giảm nguy cơ. Chúng bao gồm:

Thuốc chống kết dính tiểu cầu. Tiểu cầu là những tế bào trong máu. Loại thuốc chống tiểu cầu làm cho các tế bào này không dính và ít có khả năng hình thành cục máu đông. Thuốc chống tiểu cầu thường xuyên sử dụng là aspirin. Bác sĩ có thể giúp xác định liều lượng aspirin.

Bác sĩ cũng có thể xem xét quy định Aggrenox, sự kết hợp của aspirin liều thấp và thuốc chống tiểu cầu dipyridamole, để giảm đông máu. Nếu aspirin không ngăn cản TIA hay đột quỵ hoặc nếu không thể dùng thuốc aspirin, bác sĩ có thể kê toa loại thuốc chống tiểu cầu như clopidogrel (Plavix) hoặc ticlopidine (Ticlid).

Thuốc chống đông máu. Các thuốc này bao gồm heparin và warfarin (Coumadin). Chúng ảnh hưởng đến cơ chế đông máu một cách khác nhau so với các thuốc chống tiểu cầu. Heparin nhanh chóng hành động và được sử dụng trong thời gian ngắn trong bệnh viện. Warfarin chậm được sử dụng trong một thời gian dài.

Warfarin là thuốc làm loãng máu mạnh, vì vậy sẽ cần phải thực hiện nó chính xác như hướng dẫn và theo dõi các tác dụng phụ. Bác sĩ có thể kê toa các loại thuốc này nếu có rối loạn đông máu, bất thường về động mạch nào đó; nhịp tim bất thường, chẳng hạn như rung nhĩ hoặc các vấn đề tim mạch khác.

 

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp