Đám tang ca sĩ ngọc tân – Kiến Thức Vô Tận
TP – Năm 1981, nhật ký của tôi ghi “Cùng đoàn văn nghệ sỹ TPHCM đi thực tế lâm trường Mã Ðà (Ðồng Nai). Ngồi lên xe, Trần Tiến thì thầm: “Ngọc Tân vượt biên rồi”. Choáng váng.
Sau này Tân kể: Tàu đi từ vùng biển Đông Bắc trong một đêm yên ắng, đã tưởng xuôi, ai ngờ đi được một thôi đường bỗng thấy cá nhảy rào rào trước mặt, nhảy cả vào khoang thuyền. Điềm gở rồi. Thêm một quãng trời mây xám xịt, bão tố nổi lên, cuồng phong thịnh nộ, tàu bị đánh dạt vào vùng biển miền Trung. Tan nát, kẻ sống người chết. Hà – người vợ yêu quý của Ngọc Tân vĩnh viễn nằm lại vùng biển Hà Tĩnh. Ngọc Tân bế được con vùng vẫy dạt vào bờ, nhưng từ đây vướng vòng lao lý!
Sau lao lý, Ngọc Tân trở về với đôi bàn tay trắng. Nhà bố mẹ anh trước cửa Chợ Giời, ngày ra đứng đó kiếm vài ba chục không khó. Nhưng tình yêu nghệ thuật vẫn chưa nguôi, càng trong bóng đêm lại càng như bừng sáng.
Song bối cảnh lúc ấy, một kẻ vượt biên, được kể như trọng tội, thì ai cho hát?
Ngọc Tân biểu diễn cùng con trai. Ảnh: Nguyễn Đình Toán.
Ngọc Tân lên tàu vào Nha Trang, rồi đi xe đò lên Đà Lạt, lặng lẽ trong vai trò giáo viên thanh nhạc của Đoàn Ca múa nhạc Lâm Đồng. Thù lao chủ yếu là rổ khoai, đĩa sắn, dăm ba quả trứng gà. Nhưng hạnh phúc là được sống cùng nghệ thuật, được hát lại. Nửa năm sau khi hoàn thành hợp đồng, Tân xuôi về Sài Gòn, hợp với Trần Tiến thành cặp bài trùng với nghệ danh mới: Bảo Hà (Bảo – Bảo Long, tên con và Hà, tên người vợ đã khuất). Đêm đêm hai ca sỹ “khủng long” chở nhau trên chiếc PC “đèn đỏ thì chạy mà đèn xanh thì dừng”, chạy show.
“Ngọc Tân có tiếng nấc không ai bắt chước được.
Bao người chết vì tiếng nấc ấy” Ca sĩ Thu Phương (cùng thế hệ Ngọc Tân, nổi tiếng với bài “Mùa xuân đến rồi đó”)
Cũng có khi họ có hợp đồng diễn xa với ông bầu Vũ Ân Khoa, cùng ca sỹ Thanh Lan “ Bắc tiến”. Nhưng dù núp dưới tên Bảo Hà, nhiều nơi vẫn kiên quyết không cho Ngọc Tân diễn. Có nơi bởi không biết Bảo Hà là ai, chuẩn y, nhưng đến khi băng rôn căng lên, ai đó viết thêm vào: “Ca sỹ Bảo Hà chính là Ngọc Tân”, lập tức cơ quan chức năng tuýt còi!
Cũng may một thời gian sau, Đoàn Ca múa Bông Sen ở Sài Gòn dang rộng tay đón Ngọc Tân. Ca sỹ Quang Hưng ngày ấy vào Sài Gòn ra kể: “May quá, Tân nó được Bông Sen nhận rồi. Bước đầu chỉ là cộng tác viên, hợp đồng tạm thời, lương thấp lắm. Mình có đến nơi Tân ở nhờ trong đoàn. Chỗ ở của Tân là góc phòng tập của đoàn. Đêm Tân rủ mình ngủ lại, nó gối lên bốn viên gạch có phủ tờ báo bên trên để gối đầu… Nhưng nó vui lắm vì bắt đầu đã có nơi nhận, đã được đi hát!”.
Năm 1979, lần đầu Ngọc Tân được dự cuộc thi âm nhạc quốc tế mang tên Con người và biển cả ở Đức. Dù đã sẵn có 20 ca khúc về biển được một hội đồng âm nhạc tuyển chọn, anh vẫn chưa hài lòng. Một buổi trưa đang đạp xe trên đường, bỗng nghe gọi “Tân ơi” từ một quán nước. Hóa ra ca sỹ Hoàng Long (Đoàn Ca múa Bộ đội Biên phòng). Trong lúc hàn huyên, Hoàng Long hát cho Ngọc Tân nghe một bài về biển còn tươi nguyên nét mực của một nhạc sỹ quân đội, ngoài Hoàng Long chưa ai biết, nhạc sỹ chưa gửi cho ai và cũng chưa ai hát. Vốn nhạy cảm, Ngọc Tân liền xin bà chủ quán tờ giấy, và “tốc ký” ngay theo tiếng hát Hoàng Long. Ít ngày sau, bài hát này theo Ngọc Tân đến với cuộc thi Con người và biển cả. Đó chính là bài Chiều trên bến cảng của Nguyễn Đức Toàn, đã mang lại cho Ngọc Tân giải thưởng đặc biệt.
Ca sĩ Ngọc Tân. Ảnh: Nguyễn Đình Toán.
Hồi còn ở Hà Nội, Tân kinh doanh nhiều chủng loại hàng, thuở hàn vi thì buôn may ơ xích líp xe đạp, rồi đồng hồ (anh từng gửi cả bao tải đồng hồ ở nhà Phan Long). Vào Sài Gòn sau show diễn tối mặt tối mày, lại lặn lội xuống Long An sát biên giới đánh xe “nghĩa địa”, chuyên chở bằng máy bay ra Bắc. Hết phong trào xe nghĩa địa, lại chuyển sang ô tô, và cũng từng cùng bạn bè văn nghệ sỹ mở nhà hàng “Hà Nội quán” nườm nượp khách một thời!
Dù vậy, đến một lúc Ngọc Tân tự ngộ ra, không kinh doanh gì bằng kinh doanh chính tiếng hát của mình. Vậy là từ năm 1994, anh trở thành ông bầu của chính mình, ra Bắc vào Nam tổ chức các show Ngọc Tân. Ngọc Tân thuộc loại siêu bầu, không ai có thể qua mặt. Anh từng tổ chức 160 show diễn thành công cả về nghệ thuật và doanh thu.
Nhìn vóc dáng to cao của Ngọc Tân, giọng hát thì lanh lảnh, lại nhìn cách giữ gìn sức khỏe của anh (không bia rượu, không thức đêm, đi ăn nhà hàng bao giờ cũng trở đầu đũa, uống nước chỉ uống chính chỗ tay cầm là chỗ không ai đưa miệng vào), ai cũng nghĩ Tân khỏe lắm, sẽ thọ lắm. Nhưng trong một lần ra Hà Nội săn sóc người bố bị bạo bệnh (cũng căn bệnh sau Ngọc Tân vướng phải), lúc vào viện không hiểu sao Ngọc Tân lại đòi chụp cắt lớp. Và choáng váng biết gan mình có khối u, dù lúc ấy chỉ xác định là một “nang nước”.
Một cuộc chiến đấu mới lại bắt đầu. Vào Nam ra Bắc. Nơi nào có thuốc hay thầy giỏi là tìm đến. Kể cả đi chùa đi đền, đốt hình nộm…Anh yêu cuộc sống, yêu vợ con, yêu nghệ thuật và quyết không đầu hàng số phận. Nhưng…
Nhớ về anh, là nhớ về một con người từng ở đỉnh cao danh vọng, cũng từng dưới đáy xã hội, một con người phải vẫy vùng vượt qua lớp lớp phong ba bão tố biển khơi và bão tố cuộc đời, một nghệ sỹ phải đối mặt những khó khăn tưởng chừng không thể vượt qua nổi. Nghị lực phi thường, tình yêu vô bờ bến với cuộc sống và nghệ thuật, anh trở thành một ngôi sao rực rỡ, thần tượng nghệ thuật của bao thế hệ, một gương mặt nghệ thuật đẹp.
Ngọc Tân hát “Chiều trên bến cảng”:
Thời gian vừa rồi tôi có mấy chuyện vui liền, nào là thành công với cuộc triển lãm hội họa cá nhân bày 50 bức bán được 38, số còn lại không phải ế, mà là tiếc tôi đóng cửa triển lãm sớm, mang tranh về, nào là ra mắt cuốn sách ‘Phố Hoài” được bạn đọc hồ hởi đón nhận. Trong niềm vui ấy, có một nỗi nhớ âm thầm của tôi với Ngọc Tân, một người bạn thân, một tri âm tri kỷ.
Cuốn tiểu thuyết đầu tay của tôi Ngọc Tân là nhân vật chính, có tựa đề “Lời cuối cho em” cũng bán rất chạy, lượng phát hành tới gần 10 ngàn cuốn. “Lời cuối cho em” là tên bài mà Ngọc Tân hay hát, là bài tôi rất thích, trong đó nhớ nhất câu: “Đừng nhìn anh bằng đôi mắt buồn vời vợi…”. Bây giờ chả còn ai “sến” thế này, thích là đến, chứ không phải dài dòng như hồi chúng tôi, chỉ dừng ở chỗ “lời qua tiếng lại” như thế. Ấy nhưng lại rất sâu nặng.
Tôi đã nhiều lần vẽ phác thảo chân dung Ngọc Tân, nhưng chưa bức nào hoàn thiện ưng ý. Chúng tôi coi nhau là bạn, hồi đầu Ngọc Tân còn nghèo, tôi là người bỏ vốn cùng anh làm show ca nhạc “Biển của một thời”, sau thêm nhiều show khác, vốn của tôi anh đã trả hết, lương quản lý (bà bầu) của tôi là 1 triệu/ ngày, trong khi cát xê của các ca sĩ hàng đầu chỉ 700 ngàn…
“Sòng phẳng để tồn tại” là điều nhiều nghệ sĩ cho rằng tồi tệ, không thanh tao lãng mạn, họ không ngờ rằng chính cái à uôm, cái thiếu sòng phẳng đã giết chết nhiều mối quan hệ tốt đẹp, nhất là có chung chuyện làm ăn, kinh tế. Tôi từng trở về từ nước ngoài về nên hiểu và thích lối sống này, nhưng chưa tiện nói thì chính anh đề nghị. Tình bạn của chúng tôi tồn tại bền lâu, kể cả bây giờ, khi anh không còn nữa, tôi và vợ anh vẫn còn chơi với nhau, thương nhau như chị em gái là nhờ cái chuẩn đặt ra đó…
Nhớ lại, lần gặp đầu tiên, tôi mới ở nước ngoài về cũng có phần “long lanh” một chút, Ngọc Tân theo đoàn Bông Sen từ Nam ra Hải Phòng diễn, tôi chờ nhận hàng ở cảng, rảnh rỗi, vào đằng sau cánh gà – phòng hóa trang thăm Thanh Hoa, gặp Ngọc Tân ở đó. Chúng tôi đều sững người nhìn nhau qua gương, để rồi cuộc làm quen diễn ra nhanh chóng…
Dần dần, mỗi lần ra Hà Nội là lần chúng tôi gặp nhau cà phê cà pháo. Cả nhóm thân nhau có Nguyễn Thụy Kha, Tào Tuấn Phương, Lê Dung, một cô gái tóc vàng – tôi quên tên và 2 chúng tôi. Ngọc Tân nghiện cà phê, rượu chỉ nhấp nửa ly là không chịu nổi.
Cuộc đời Ngọc Tân với số phận của kẻ vượt biên không thành, vợ chết ngoài biển, tàu dạt vào Hà Tĩnh sau cơn bão, tiền không còn, phải đổi chiếc đồng hồ thủy quân lục chiến lấy ván chôn cất vợ qua lời kể của anh vào những lần gặp nhau, khiến tôi rất thương cảm.
Tôi thương Ngọc Tân, người có giọng ca bẩm sinh, con một phụ nữ hát trong ca đoàn nhà thờ Hàm Long nhưng không học trường lớp nào, ở nhà làm nghề chữa đồng hồ với bố ở Phố Huế. Nhờ nghệ sĩ gạo cội Trần Khánh đến chữa đồng hồ phát hiện ra nên được vào làm ở Đài Tiếng nói Việt Nam, dạy ký xướng âm trên sóng phát thanh và thi thoảng được đứng trong dàn đồng ca của Đài. Anh thực sự vô danh cho đến khi hát song ca với ca sĩ Thanh Hoa. Cho đến lúc Thanh Hoa đã là NSND thì Ngọc Tân vẫn là ca sĩ tự do, công việc bấp bênh, không chỉ ngoài biên chế mà lên sân khấu hát còn phải lấy tên Ngọc Hà, Bảo Hà… vì cái lý lịch đi tù ấy.
Tôi gặp Ngọc Tân trong hoàn cảnh ấy và cũng trong thời gian tôi thân với nhạc sĩ Trần Tiến. Hai người ấy là một cặp bài trùng. Ngày đó không ai hát những bài của Trần Tiến hay như Ngọc Tân: Lý qua cầu, Tạm biệt chim én, Ngẫu hứng sông Hồng, Ngọn lửa cao nguyên, Tiếng đàn Cha Pi, Vết chân tròn trên cát… Những bài hát trong dự án sáng tác cho Trung ương Đoàn chủ đề “Sinh đẻ có kế hoạch” của Trần Tiến đều do Ngọc Tân vỡ bài.
Phải nói thêm rằng, ngày đó nhiều ca sĩ chỉ hát theo bản năng, có người không đọc được bản nhạc, Ngọc Tân và Thanh Hoa là số ít trong những ca sĩ cầm bản nhạc mới hát mẫu cho người khác… Tiếng hát của Ngọc Tân cực kỳ đặc biệt, cũng dòng nhạc như nhau, cũng phù hợp những bài hát của Trần Tiến nhưng Quang Lý hát một hiệu quả khác, mượt hơn, tình hơn nhưng Ngọc Tân hát sang hơn, lắng hơn, đau đớn khắc khoải hơn với đặc trưng ở chất giọng hơi khàn, nhưng quãng rộng và ở tiếng nấc nghẹn mà không sến…
Có dạo cả 3 chúng tôi đều làm việc với ông bầu Vũ Ân Khoa. Trần Tiến có ban nhạc Đen Trắng làm việc với vợ chồng Ngọc Lễ, Phương Thảo… Sau Trần Tiến làm riêng ban nhạc “Đồng Nội” với ca sĩ trẻ Hồng Ngọc. Ngọc Tân rủ tôi làm show riêng. Vậy là từ 1979, năm Ngọc Tân dự cuộc thi âm nhạc quốc tế mang tên Con người và biển cả ở Đức, có giải thưởng để rồi lận đận kế tiếp lầm than cho đến 1994, 15 năm sau Ngọc Tân sáng rực dưới ánh đèn Nhà hát Lớn Hà Nội, với 5 đêm liền “Biển của một thời”.
Nói là làm bầu, nhưng thực ra mọi việc Ngọc Tân làm từ A đến Z, chứ không phải tôi. Tuy nhiên, anh cũng cần tôi: “đối nội, đối ngoại”, từ xin giấy phép, trả lời truyền thông, thiết kế sân khấu và tờ rơi và vé, vẽ pa-no, áp phích… đến tổ chức bán vé, thu tiền, trả cát- xê, thu xếp các chuyến đi xa đi gần cho diễn viên… Nhất là, nếu lỗ thì tạm thời ứng thanh toán, nhưng chưa bao giờ lỗ.
Ngọc Tân có số lấy vợ đẹp. Người đầu là chị Hà, làm việc ở Bệnh viện Đống Đa, sinh cho anh cậu con trai Bảo Long đẹp như thiên thần, nhưng chị đã mất trong chuyến đi tìm cuộc sống miền đất hứa gặp phải bão biển hồi 1981. Bảo Long hát hay đàn giỏi theo gien bà ngoại và bố nhưng cũng giỏi kinh doanh nên không theo nghề ca hát. Người vợ thứ hai, vốn cũng quen biết Trần Tiến, là diễn viên Khóa I của Nhà hát Kịch Việt Nam. Tôi nghĩ rằng, Nguyễn Thị Kim Thoa là cảm hứng để bài “Tạm biệt chim én” ra đời…
Nguyễn Thị Kim Thoa kém Ngọc Tân 11 tuổi, một vẻ đẹp Hà Nội “dịu dàng bên đám cỏ, đợi chờ con én những chiều xa rất xa…”. Những ngày đầu khi Ngọc Tân còn khó khăn Thoa luôn cùng chồng chia sẻ nỗi lo kinh tế gia đình. Con gái Phương Thảo của họ nếu đi thi hoa hậu, chắc phải ngôi số 1. Ngọc Tân yêu thương vợ con, kể từ khi làm show riêng, anh đã đem về một đời sống dễ chịu cho gia đình, mua nhà mới, sắm ô tô, mở nhà hàng thuê người quản lý…
Tôi tự cho rằng, anh đánh giá được tình bạn của chúng tôi nên trong cuộc sống hạnh phúc của mình anh luôn có tôi, và dĩ nhiên, tôi cũng như anh, có một cuộc sống riêng tốt đẹp, chúng tôi kết hợp với nhau để làm tốt hơn cho bản thân mỗi người. Thân nhau đến mức năm nào đi đền Bà Chúa Kho anh cũng rủ tôi đi (anh không biết tôi không tin vào việc vay mượn ấy). Khi xin Thày viết sớ cho gia đình mình anh cũng bảo tôi xin cho gia đình tôi đi…
Mọi thứ đang tốt đẹp thì anh phát hiện ra mình có vấn đề về gan (thảo nào chỉ một giọt rượu cũng khiến anh ngứa ngáy tột bực). Quyết không đầu hàng số phận, Ngọc Tân tìm đủ mọi cách cả về phương diện y tế hiện đại lẫn phương diện tâm linh. Nhưng rồi anh không qua khỏi… Trước đó, anh có ý nguyện, nếu anh chết hãy đưa anh về Hà Nội, nơi anh sinh ra, nơi anh yêu dấu, nơi anh hát đắm say nhất, hay nhất “Ngõ nhỏ phố nhỏ nhà tôi ở đó” (Lê Vinh), nơi có các em ruột anh đang sinh sống và nhất là được làm phép xác tại Nhà thờ Hàm Long…
Nhớ về anh, tôi nhớ về một trong những người bạn mà tôi từng yêu mến, tận tâm đóng góp trí tuệ và công sức của mình trong những việc họ làm, như là phép cộng sinh tốt đẹp nhất mà loài người biết lựa chọn. Nhớ về một giọng ca vàng, một giọng ca được người đương thời yêu mến với hơn 150 show diễn riêng từ Nam ra Bắc qua Trung show nào cũng chật khách, mà nếu không có tôi giúp việc thì cũng có thể có người khác. Nhớ về một người có nghị lực phi thường, có tình yêu cuộc sống, có lòng tự trọng và nhân cách nghệ thuật. Và tôi vẫn nhớ rằng, hồi còn sống anh đã từng bảo mình: “Văn thì anh biết rồi, sao em không tiếp tục con đường hội họa?’’…
Ca sĩ Ngọc Tân hát “Hà Nội và tôi:
Nhà văn Trần Thị TrườngẢnh: Nguyễn Đình Toán
Thiết kế: Quốc Dũng
Nhắc về Lê Dung hầu như rất hiếm chuyện “bếp núc” bên lề nhưng có quá nhiều chuyện kể về đóng góp của bà cho âm nhạc và giáo dục.